Het land van Amon, Tamer, Isis, Viola, Ramses, Hamut, Hatsheput, Cheops, Osiris, Ra en vele anderen.
HET GROENE LINT
Eigenlijk is Egypte een eiland. De 55 miljoen mensen wonen op een strook land van zo’n 15 km breed en 1200 km lang midden in een “gele” zee. Er zijn wat kleine eilandjes in die zee en er lopen een paar zeevaart routes (wegen) doorheen maar dan houdt het ook helemaal op. Alleen de Nijl delta in het noorden is breder. Minder dan 5% van heel Egypte is bewoonbaar, maar dat klinkt niet zo heel erg vreemd in de oren van een Australiër. Momenteel (1991) telt Cairo 15 miljoen inwoners, gedurende de dag komen daar nog eens 2 miljoen forensen bij. En dit aantal groeit nog steeds dagelijks. Deze betrekkelijke isolatie is een belangrijke reden van de rijkdom van de farao’s. Diezelfde isolatie bestond ook in de geest van de Egyptenaren en het was deze isolatie dat uiteindelijk na 3000 jaar, heeft geleid tot de ondergang van deze prachtige cultuur.
De Nijl is de levensader en tot voor kort draaide het hele leven in Egypte rondom deze rivier. Dit is in feite nog steeds het geval, maar het is maar ten zeerste de vraag of de huidige Egyptenaren dit realiseren. De vervuiling, met name op de straten, is ongelooflijk.
De Nijl is wellicht ook de oorsprong van de Egyptische religie in de tijd van de Farao. De rivier is een hoofdrol speler in haar vele vormen en gedaantes in de mythologie van het land. De jaarlijkse overstromingen bevruchten het land elke jaar weer met het mineraal-rijke slijk uit de bergen van Ethiopië. Tijdens en na de overstromingen werd het land bebouwd en kort daarna kon geoogst worden. Als dan de hete zomer begon, barstte de grond open zodat de aarde goed gedroogd werd, klaar voor de volgende overstroming. Irrigaties konden zelfs leiden tot een 2e oogst. De periode na de oogst was ook het hoogtepunt van de Egyptische kalender. Het nieuwe jaar begon op 19 juli en de 5 dagen daaraan voorafgaande waren feestdagen. Tijdens die dagen werd de God Amon van de tempel in Karnak naar de tempel in Luxor (het oude Thebe) gebracht. Dit was ook de enige keer per jaar dat de gewone Egyptenaren hun goden te zien kregen. Alleen de farao, zijn familie en de priesters hadden in de vele tempels direct contact met de goden . Ook Amon had dan feest , zijn reis naar de Luxor tempel was een jaarlijkse huwelijksreis naar de godinnen, die daar aanwezig waren. Het detail in een van de hiërogliefen laat Amon zien met een flinke erectie!
HERKEN UW PLEKJE
Ieder land heeft zo haar eigen karakter en het zijn vaak de eerste contacten die een goede indruk geven van het land.
In Zambia werd ik bv. bijna opgepakt op het vliegveld toen ik een foto wilde maken. In India had ik twintig stempels nodig zowel op het vliegveld als in de hotels. In Fiji werden we met bloemen en muziek ontvangen. De chaos op het vliegveld in Rome en de macho autoriteiten, die dat daar allemaal regelen, spreekt ook voor zich. Korte broeken en teenslippers geven een goede indruk van de Australiërs. De voorzieningen, faciliteiten en agogen beschikbaar voor de vele individuele Nederlanders vertelt ook wat over deze bevolkingsgroep.
Maar nu Egypte. Op het vliegveld werd ik ontvangen door de officiële vertegenwoordiger van de reisorganisatie. Hij pakte snel mijn paspoort, duwde iedereen in de rij voor de douane opzij, liep het douane hokje binnen en wou direct de juiste stempels hebben, die hij dan ook prompt kreeg. Vervolgens loodste hij mij om alle wachtenden heen en zo kwam ik via de achterdeur Egypte binnen. “Daar betaal ik dan ook voor”, zei hij niet zonder enige trots.
Alles, maar dan ook alles, is met geld te regelen in Egypte. Het is in graftombes verboden om een video camera mee te nemen, laat staan om er films te maken. Terwijl iedereen keurig de camera’s inleverden, betaalde ik “ongemerkt” 5 pond en liep gewoon door. In de tombe zelf kost het dan natuurlijk weer wat geld, want iedereen moet er wat aan verdienen. Tijdens de diverse tochten heb ik heel wat geld “ongemerkt” zien verdwijnen in de zakken van politiemensen, ambtenaren en gidsen.
Een van mijn eerste lessen was dan ook over fooien. Fooien onder de pond (60ct) zijn ongewenst. Reisleiders en de prime taxi chauffeurs verwachten tenminste 30 pond op het einde van de dag. Voor de rest is het iedereen voor zich zelf, soms een ogenschijnlijke slag op leven en dood, tussen toerist en koopman. De Egyptenaren zijn er bijna volledig in geslaagd om de piasters (100 piaster = 1 pond) uit het toeristen circuit te bannen. Alles word zodoende in hun voordeel op hele ponden afgerond.
Terug naar het vliegveld. De vliegveld beambte handige mij over aan mijn persoonlijke reisleider Tamer en in de klaar staande taxi was het toen op naar het hotel. De claxon staat niet stil en ik kneep regelmatig mijn ogen dicht tijdens het inhalen, om ze dan met enige verwondering weer open te maken omdat we die vrachtwagen dus toch niet frontaal geraakt hebben. Rode stoplichten gelden nooit voor jouw. Er zijn maar drie verkeersregels:
* blijf altijd claxonneren
* je doet wat je zelf wilt in het verkeer
* de ander moet opletten, jij niet
Het beroerde is dat iedereen zo denkt.
Na deze stormachtige ontvangst sliep ik goed.
Tot mijn verassing bleek dat net als in Indonesië bij mijn van te voren geboekte reis een reisleider en prime gidsen en taxi vervoert bij de prijs waren inbegrepen, dat betekende gelukkig dus geen massa toerisme. Maar zoals ik ook in India had uitgevonden kleefde hieraan ook wat nadelen. Je bent namelijk overgeleverd aan deze mensen wat betreft hun commerciële relaties zoals tapijt “scholen”, papyrus” instituten”, albast “steenhouwerijen”, goud” museums” enzovoort. Het gaat hier uiteraard altijd om dood gewone winkels met wat entourage. Het ontbreken van direct contact met lotgenoten onthoudt je ook van onmisbare informatie zoals: wat is de juiste prijs; waar geef je wat aan fooien; waar is een goede folklore show of een goed restaurant, waar is een goedkope souvenir winkel.
De laatste keer dat ik echt in een Arabisch land ben geweest was in 1975 in Tunesië. Egypte riep onmiddellijk herinneringen op zoals “kijken kijken niet kopen”. Uit alles maar dan ook uit alles proberen deze Arabieren geld te maken. Zo gauw je hoofd ook maar enigszins in de richting van een op de toeristen afgestemde Egyptenaar draait ben je de klos. Mocht zo iemand toevallig of met enige inspanning op je foto of video komen dan zal hij (99.9% mannelijk) je proberen daarvoor te laten betalen.
Het beste afweer middel tegen dit leger van kameel drijvers, paard rijders, gidsen, souvenirs verkopers en fotografische modellen is om met uitgekeerde zakken rond te lopen en te roepen: “see no money”. Het werkt direct.
Dit element van de Arabische cultuur werkt als een koude douche. Je schrikt jezelf te pletter als je er onder stapt, vervolgens verstar je, dan gaat het wel en tenslotte vind je het nog lekker ook. Lekker onderhandelen met veel poe-ha weg lopen, glimlachen en mooi alles afwijzen, behalve de dingen die je echt wilt hebben. Als je even door deze opdringerigheid door prikt en het spelletje mee speelt dan blijkt dat het commerciële velletje maar dun is en dat daar onder meestal een vriendelijke en goed gezinde Egyptenaar zit.
Ik kreeg ook de gelegenheid om bij zo’n Egyptenaar binnen te kijken. Er liep wat fout bij mijn terug keer in Cairo vanuit Luxor en mijn reisleider Tamer nam mij mee naar zijn huis om e.e.a. te regelen.. Een drie kamer flat in een 40 jaar oud appartement gebouw. Sinds de bouw is er waarschijnlijk nooit meer aan onderhoud gedaan. Binnen kun je er zonder problemen een kameel laten rond lopen. “Gezellige” kale peertjes aan het plafond. Geen lekkende maar een stromende kraan in de met vet bedekte keuken. En dat in een land waar water het verschil tussen leven en dood uit maakt. Wel een prachtige spiegel/wand meubel uit het voormalige paleis van de 1e Pasja van Egypte Mohammed Ali uit de laatste periode van het Ottomaanse rijk.
Tamer maakte meteen een heerlijk bakje Egyptische (Turkse) koffie. Ik zat gezellig op de bank terwijl Tamer de nodige telefoontjes pleegde. Toen alles geregeld was moesten we dwars door de volksbuurt lopen om bij de taxi stand te komen. Iedereen was nieuwsgierig waar Tamer mee rondliep. Waterpijp rokende mannen zaten voor op de stoep, moeders met kinderen aan de rokken, vers gebakken brood in een open etalage… maar aan dit alles maakte de taxi een ruw einde en met Egyptische snelheid werden we naar de gewone wereld terug gebracht het Intercontinental Hotel aan de oever van de Nijl.
Een ander hoogte punt was Khan El Khalili. De bazaar in de oude stad. Het huidige Cairo dateert uit de 11e eeuw en is als een Arabische stad gebouwd. De traditionele winkelwijk aan de voet van de citadel is de bazaar.. Gelukkig heb ik me hier pas onder gedompeld aan het einde van mijn reis en was het dus geen koude douche meer. Ik heb me er kostelijk vermaakt, driftig onderhandelen over een gouden kettinkje met het Ankh symbool van leven. Volop genoten van de koperslagers, zilversmeden, koffie venters, waterpijpen, gesluierde vrouwen, water dragers, karretrekkers, plakkende kinderen en overvolle uitstallingen. Later op de dag Egyptische koffie gedronken zo maar op een stoel op een trottoir.
DE NATIONALE TROTS
Jonge landen zoals India, Indonesië en Egypte (onafhankelijk in 1936) hebben een reeks van straten, pleinen, bruggen, gebouwen waarvan de naam uitsluitend een datum is. Dit is altijd een prima manier om een gesprek te beginnen, wat het betreft altijd de datum van een heuglijk feit. Nog maar net uit het vliegtuig, vloog de datum 6 oktober me van alle kanten om de oren. En al snel bleek het hier te gaan om 6 oktober 1973. Met trots werd daar aan toe gevoegd dat Egypte toen de oorlog met Israël had gewonnen. Nou volg ik de wereld geschiedenis redelijk maar deze voor Egypte heuglijke gebeurtenis was me toch geheel ontgaan. Nu ben ik een vragen steller van naturen, zeker in vreemde landen en een reeks van vragen lagen me voor op de tong zoals: “ik dacht dat Israël deze oorlog had gewonnen” en “..de Sinai was toch tot 1981 door Israël bezet?” “had Egypte misschien op 6 okt. een veldslag gewonnen, maar de oorlog verloren?”. Enfin het zijn vragen gebleven. Eenmaal heb ik voorzichtig geprobeerd een poging te wagen, maar gezien de hoog gefronste wenk brouwen ben ik er maar niet te diep op door gegaan. Tijdens nadere zelf studie bleek dat op 6 okt de Egyptenaren een verdere doorstoot van het Israëlische leger heeft weten te voorkomen en dat zodoende niet het hele land werd bezet!?
Een ander geval waar de nationale trots in het gedrang dreigde te komen was voetbal. Gezien het Nederlandse voetbal debâcle op het laatste WK wist ik “alles” van het Egyptische voetbal af. Geïnteresseerde vroeg ik mijn gids hoe het daar nu mee stond. Nou ik kreeg me toen toch een zooitje ellende over me heen. Op de details zal ik niet in gaan maar het probleem bleek de coach te zijn. Gezien het WK succes vond het zich zelf zeer respecterende voetbal team dat de plaatselijke “sufferd” die de overwinning had geleverd moest worden ingeruild voor een coach met internationale allure. Deze zou de zege verder kunnen uit bouwen. Nou je voelt het al aan komen dit was een groot fiasco en het is een wonder dat de man nog leeft. President Mubarak vond dat er nu resoluut moest worden opgetreden in deze affaire van nationaal belang. Persoonlijk heeft hij toen de Egyptische WK coach een contract voor het leven aan geboden. Hoe dat nu moet als die man de leeftijd der wijzen gaat bereiken heb ik gezien de gevoeligheid van het onderwerp maar niet gevraagd.
Hoe dit gevoel van trotsheid tenslotte volledig weg valt als het gaat om de toeristen dollars is me niet geheel duidelijk. Ze gaan hiervoor door het slijk waarbij zelf respect geheel niet in het verhaal voorkomt.
Meteen moet ik daar bij aan tekenen dat de meeste Egyptenaren niet meer dan 50 tot 100 pond per maand verdienen. Een bedrag waar een toerist nog geen dag van kan rondkomen.
PYRAMIDES TOT AAN DE HEMEL
De oud Egyptische beschaving begint rond 3200 BC. De eerste archeologische vondsten vallen opmerkelijk samen met een overzicht van alle Egyptische farao’s zoals deze uit de oudheid bewaard is gebleven.
De bloei periode begint nadat het rijk van de beneden Nijl (de delta) en dat van de boven Nijl (heel de rest) worden verenigd onder een farao.. Dit thema komt door de hele Egyptische kultuur voor. farao dragen een dubbele kroon om dat te symboliseren. De papyrus bloem (boven Nijl) en de Lotus (beneded Nijl) worden vaak tesamen afgebeeld. Ook afbeeldingen waar de goden de twee gebieden aan elkaar knopen als een teken van hun zege ben ik vele malen tegen gekomen.
De geschiedenis word in drie tijdvakken verdeeld.
* Het oude rijk 2700-2200 BC
* Het midden rijk 2100-1800 BC
* Het nieuwe rijk 1600-0 (30BC dood van Cleopatra)
De tussen liggende periodes waren korte tijdperken van verval.
De Sfinx is kleiner en de piramides zijn groter dan ik dacht. Er staan er drie naast elkaar in Giza, ze zijn van een Farao familie, vader (Kufru of tewel Cheops), zoon (Khafri) en kleinzoon (Menkuru), ze maken onderdeel uit van de necropolis van Memphis de hoofdstad van het oude rijk. Deze necropolis strekt zich uit over een afstand van 90 km in de woestijn aan de rand van de akkers langs de Nijl. Totaal zijn er in Egypte zo’n 80 piramides. Zo’n 30 km ten zuiden van Giza in Saqqara staat het oudste stenen gebouw ter wereld de piramide van farao Zoser (2780 BC).
Napoleon (1798)heeft uitgerekend dat je met de stenen van de piramides van Giza een metershoge muur om Frankrijk kunt neerzetten, je kunt er ook een cirkel mee om de wereld aanleggen of een stad voor 120.000 mensen me bouwen.
De bouw van een piramide nam grofweg 20 jaar in beslag en er waren zo’n 100.000 mensen mee gemoeid. Naast slaven werd betaalde arbeid aan getrokken, meestal in de periode van de grote overstroming. Er kon dan niet op de akkers gewerkt worden en de brede rivier was een uitstekende transportweg voor het vervoer van de grote brokken steen. Midden in Cairo is nog steeds de enorme steen groeve zichtbaar die voor de bouw materialen werd gebruikt. De bouw van de piramides is wellicht een van de oudste vormen van werkeloosheid voorziening oftewel werk verschaffing geweest.
Elke piramide vormt een kleine necropolis op zich zelf. Het gehele complex omvat tempels, woningen voor de arbeiders, graven voor priesters en hoogwaardigheid bekleders, poorten, vestingmuren, binnen pleinen, standbeelden en ga zo maar door. En dit allemaal vanwege de zeer gecompliceerde Egyptische religie die volledig draaide rondom het hiernamaals.
DE OBSESSIE MET HET HIERNAMAALS
Pas in Luxor (Thebe) voelde ik wat uitstraling van de oude Egyptische cultuur, om precies te zijn in de tempel van Ramses III in het complex van Karnak. Ik had dat gevoel niet bij de piramides. De sfeer in Karnak, het grootste tempel complex ter wereld straalt duidelijk de oud Egyptische hiernamaals religie uit. De duizenden hiërogliefen, gravures en schilderingen helpen daarbij een handje. Het hele complex is gebouwd gedurende een periode van 2.000 jaar. En toen het Egyptische farao tijdperk ten einde liep was men nog steeds met uitbreidingen bezig. Veel tempels en gebouwen in Egypte zijn ernstig vernield tijdens een aardbeving die plaats vond in 37 BC. De Ramses III tempel was echter nog redelijk intact de hiëroglyfen in deze tempel waren nog steeds erg goed te zien. Net als alle andere tempels en kapellen was ook dit gebouw in Karnak toegewijd aan de drie goden van Thebe. De opper god Amon, zijn vrouw Mut en hun zoon Khonsu. Over alle eeuwen heen hebben tientallen faraos deze “drie-eenheid” hier aanbeden. Muv van de vader van Tut-ank-amun, Akhenaten. Hij heeft geprobeerd de Egyptische religie te veranderen en de macht in een god (Aton) onder te brengen. Ook wilde hij een duidelijker onderscheid maken tussen God en de farao. Tot op dat moment werden de faraos ook gezien als God, volledig gelijkwaardig aan de andere goden. De conservatieve machten waarschijnlijk o.l.v. van de machtige tempel priesters brachten echter snel weer alles naar het oude terug onder het bewind van de kindsfarao Tut-ank-Amun. Deze farao stierf al op z’n 18e jaar en is een van de meest onbelangrijke farao’s uit de Egyptische geschiedenis. Met dit voor ogen kun je nagaan hoe een graf van belangrijke farao er uit moet hebben gezien!
Deze gebeurtenis is een goed voorbeeld van het beperkte gezichtsveld van de Egyptenaren en hun verzet tegen vernieuwingen. Deze beperkte visie heeft zeer zeker bij gedragen tot het verval van deze cultuur.
De goden moesten er voor zorgen dat de farao na zijn dood een voorspoedige reis naar het hiernamaals kreeg. De graven in de valei der koningen en koninginnen zijn daarom volledig gedecoreerd met prachtige hiërogliefen. Teksten uit de boeken van de dood, het hiernamaals en de onderwereld moeten de overleden farao helpen tijdens die reis. Indrukwekkend is ook de afbeelding van Ramses III. In zijn graf staat hij afgebeeld staande tegenover de tekst van de “negatieve beleidenis”. Er komen dacht ik 48 geboden in voor, zoals: “ik heb niet gedood”, “ik heb het water van de Nijl niet vervuild”, “ik heb de vrouw van mijn buurman niet begeerd”. Mijn gids Hamut in Luxor kon al de hiërogliefen lezen en vertalen. Men is ook achter de uitspraak van deze taal gekomen. In de Koptische taal die in deze zeer traditionele katholieke gemeenschap bijna onveranderd is blijven bestaan komen een groot aantal oud Egyptische woorden voor, van hieruit heeft men die taal kunnen reconstrueren. Sommigen van de graven bij Thebe zijn later nog als kerken gebruikt door de Kopten. Interessante inscripties wijzen hier nog op. Ik kon er niet genoeg van krijgen om Hamut te vragen de hiërogliefen voor te lezen de uitspraak is nl net zo magisch als de hiërogliefen zelf.
Niets in de prachtig beschilderde graven herinnert aan het daad werkelijke leven van de faro, alles is op het hiernamaals afgestemd. In het graf van Ramses IV zag ik een van mijn meest favoriete afbeeldingen, die van de god Nut. Haar lichaam omspant het heelal. ‘s-Avonds slikt ze de zon in en overal op haar lichaam verschijnen dan sterren, ‘s-morgens vroeg baart ze weer een nieuwe zon. Haar armen en benen vormen in haar gebogen houding de vier hoeken van de aarde. De aarde zelf is weer een andere god, evenals de lucht die tussen haar en de aarde aanwezig is.
De meeste graven zijn geschonden in de zgn. tussen liggende periodes. Met andere woorden het waren de Egyptenaren die in deze oude tijden leefden die zich aan al de kostbaarheden tegoed hebben gedaan. Vandaar ook dat de faraos van het nieuwe rijk geen piramides meer bouwden. Ze gebruikten de “veilig” verstopte graven in de woestijn bij Thebe. Hiervan is allen het graf van Tut-ank-amun ongeschonden over gebleven. Tijdens het bezoek aan het Egyptische museum kreeg ik al die kostbaar heden weer eens onder ogen. De eerste keer dat ik ze had gezien was zo’n 10 jaar geleden in Hannover. In het museum had ik ook weer een voortreffelijke gids. Zij ging zeer uitgebreid in op de geschiedenis en op de achtergrond verhalen, waardoor de museum stukken weer tot leven kwamen. Het Egyptisch museum is meer een enorme opslag plaats van oude kunst schatten en een enorm grote studie zaal. Het is onmogelijk om “alles” te bezichtigen en zonder gids is het allemaal veel te overweldigend om hierin enigszins een lijn te ontdekken. Ik kan me makkelijk voorstellen dat een egyptoloog hier zonder enige moeite zijn leven kan slijten zonder alles bestudeerd te hebben. Verschrikkelijk boeiend!
Maar ook hier weer is het overheersende thema het hiernamaals. Om daar te komen moeten nl. vele hindernissen overwonnen worden en de manier waarop dat gebeurd komt heel erg precies. Een klein foutje in de procedures en het loopt niet goed met je af en je verdwijnt in de onderwereld. Over de eeuwen heen is de religie verschrikkelijk complex gemaakt. Een reeks van nieuwe procedures werden vast gelegd in de al eerder genoemde boeken. Het was ook erg belangrijk dat de goden goed wisten om wie het ging en daarom tref je dan ook erg veel afbeeldingen van de farao aan in zijn graf, ook zijn relatie met de goden. Een goed voorbeeld is Tut-ank-amun. Deze farao heeft het leven (ank) gekregen van de oppergod (Amon). Het uitwissen van de namen door de opvolgers van de farao, betekende dus meer dan het verdwijnen van de naam. Het betekende ook dat daardoor die farao een voorspoedige toch naar het hiernamaals werd onthouden.
Dit gebeurde bv met de enige vrouwelijke farao Hatshepsut. Zij was de regentes voor haar zoon, maar wist bijna 20 aan de macht te blijven. Zij is verantwoordelijk voor de bekende trapsgewijs gebouwde tempel vlak bij de valei der koningen. Ze is als enige vrouw ook in deze valei begraven. Al haar afbeeldingen en namen op de tempel zijn later door haar verbitterde zoon van de tempel afgehakt.
In deze hiernamaals religie was het ook essentieel dat de overledenen voldoende voedsel zouden hebben evenals allerlei andere aardse noodzakelijkheden om de reis naar het hiernamaals te “overleven”. Zelfs complete boten waren in het pakket inbegrepen om de tocht over het “heilige meer” comfortabel te kunnen maken.
De belangrijkheid van het geloof in het hiernamaals wordt misschien nog wel het duidelijkst onderstreept door de piramides van Giza. Het zijn de grootste grafmonumenten die er ooit voor iemand op deze aarde zijn gemaakt.
Misschien is deze obsessie met het hiernamaals ook de reden van het uit eindelijke verval van deze grote cultuur. Gedurende de 3.000 jaren van dit tijdperk is het frappant op te merken dat er zich nauwelijks verandering hebben voor gedaan. De oude Egyptenaren hadden een zeer beperkte kijk op het leven. Hun wetenschappelijke formules maakte het mogelijk om ingewikkelde berekeningen te maken voor b.v. de bouw van de piramides, maar deze berekeningen waren enorm gekompliseerd en zijn 3.000 hetzelfde gebleven. Het lijkt er op dat alle wetenschappelijke energie werd gestopt in de zeer complexe religie en de daaraan verbonden tempels en in de voorbereidingen voor het hiernamaals.
Natuurlijk is het hier ook belangrijk om te realiseren dat veel van onze kennis over het oude Egypte bestaat uit informatie verkregen uit graven en tempels. Hierdoor kan natuurlijk een wat vertekend beeld ontstaan. Het dagelijkse leven van de gewone burger was natuurlijk een stuk eenvoudiger. Ze konden het gewoon weg zich niet veroorloven zich continue diepgaand met het hiernamaals bezig te houden. De schaarse informatie die ons hiervoor ter beschikking staat toont ook aan dat ze dat ook echt niet deden.
DE DROOM VAN ISIS
De Nijl leeft, de woestijnen er langs zijn dood. Zowel vroeger als nu beperkt het leven van de Egyptenaren zich slechts tot deze smalle levensader. Het verschil werd in de oude tijd nog versterkt doordat de woestijn werd gebruikt als begraafplaats. Het warme klimaat en de flora en fauna langs de Nijl deden me regelmatig aan Australië denken. Het bruist er van leven, heerlijke geuren, prachtige exotische bloemen, eindeloos getjilp van vogels en overal Arabisch geruis. De hotel oase ISIS in Luxor was puur genot. Gelegen aan de Nijl met de overal rond drijvende ijl lelies en met de Fulnuccas (typische Nijl bootjes al in gebruik tijdens de grijze oudheid). Twee prachtige zwembaden met terrasjes onder dik bebladerde bomen, prima temperatuurtje (34 graden), Turkse koffie aan de ligstoel bezorgd, wat wil je nog meer.?
Laat Isis nou ook nog eens een van favoriete godinnen zijn en het zal dan niet al te gek klinken als ik zeg dat Isis die nacht in mijn droom aanwezig was. Ze was er vreemd genoeg als een geest met een lichaam dat je niet kon zien, zeer gevoelsmatig eigenlijk. Helaas waren er die volgende dag geen hoge priesters in de tempel van Luxor aanwezig om deze droom te verklaren.
Isis is een van de vier kinderen van de oppergod, samen met Osiris vertegenwoordigen zij het goede, de andere twee Seth en zijn zus vertegenwoordigen het kwaad. Er is een prachtige legende over Isis. Seth had Osiris gedood en hem in 24 stukken opgesneden en over Egypte uitgestrooid. (Egypte heeft nog 24 provincies). Isis is ten einde raad en diep bedroefd. Haar tranen vormen de Nijl. Ze gaat op zoek en vindt alle 24 stukken en brengt Osiris weer tot leven. Een ander verhaal gaat over haar zoon Horus, die om beschermd te worden tegen Seth in een mandje wordt gedaan en met de Nijl wordt meegevoerd. Het verhaal lijkt erg veel op dat van Mozes.
Isis staat voor trouw en voor betovering. Ze is de moeder god in de Egyptische religie. Verschillende Isis tempels zijn later Maria kapelletjes geworden.
Nog geen 24 uur na de droom gebeurde er het volgende. “s Middags vloog ik weer terug naar Cairo. Hier stond Tamer met de chauffeur al weer keurig klaar om me terug te brengen naar het Ramses Hilton. (een grote toeristen fabriek). Tijdens de rit besprak ik met hem de boeking voor een diner cruise op de Nijl. Dit was echter nogal prijzig dus ik zij dat ik dat de volgende dag wel zou beslissen. In het hotel aangeland bleek er een fout met de reservering gemaakt te zijn en er was geen plaats voor mij in deze herberg. Hierop besloot Tamer mee te nemen naar zijn huis om e.e.a. te gaan regelen. Een prima gelegenheid om een kijkje bij een Egyptenaar thuis te nemen. Na wat geregeld begaven we ons later op de avond naar het Intercontinental hotel. Het dreigde even fout te lopen en ik vond dat ik toen even duidelijk moest maken dat ik geen liefhebber van gesol was. Hierop werd ik met een groot glas wijn in de bar gedeponeerd en Tamer’s baas ging aan de slag. Het resultaat was een grote suite in het meest luxueuze hotel in Cairo met uitzicht op de Nijl en een uitnodiging voor de diner cruise op de Nijl voor die volgende avond. Ik heb deze gave van Isis met dank in ontvangst genomen. ‘s Avonds heb ik maar wat geurend jasmijn gekocht omdat ik weet dat de Egyptische goden gek zijn op lekkere geurtjes…..
Cairo, Luxor, Sydney Oktober 1991
Het land van Amon, Tamer, Isis, Viola, Ramses, Hamut, Hatsheput, Cheops, Osiris, Ra en vele anderen.
HET GROENE LINT
Eigenlijk is Egypte een eiland. De 55 miljoen mensen wonen op een strook land van zo’n 15 km breed en 1200 km lang midden in een “gele” zee. Er zijn wat kleine eilandjes in die zee en er lopen een paar zeevaart routes (wegen) doorheen maar dan houdt het ook helemaal op. Alleen de Nijl delta in het noorden is breder. Minder dan 5% van heel Egypte is bewoonbaar, maar dat klinkt niet zo heel erg vreemd in de oren van een Australiër. Momenteel telt Cairo 15 miljoen inwoners, gedurende de dag komen daar nog eens 2 miljoen forensen bij. En dit aantal groeit nog steeds dagelijks. Deze betrekkelijke isolatie is een belangrijke reden van de rijkdom van de farao’s. Diezelfde isolatie bestond ook in de geest van de Egyptenaren en het was deze isolatie dat uiteindelijk na 3000 jaar, heeft geleid tot de ondergang van deze prachtige cultuur.
De Nijl is de levensader en tot voor kort draaide het hele leven in Egypte rondom deze rivier. Dit is in feite nog steeds het geval, maar het is maar ten zeerste de vraag of de huidige Egyptenaren dit realiseren. De vervuiling, met name op de straten, is ongelooflijk.
De Nijl is wellicht ook de oorsprong van de Egyptische religie in de tijd van de Farao. De rivier is een hoofdrol speler in haar vele vormen en gedaantes in de mythologie van het land. De jaarlijkse overstromingen bevruchten het land elke jaar weer met het mineraal-rijke slijk uit de bergen van Ethiopië. Tijdens en na de overstromingen werd het land bebouwd en kort daarna kon geoogst worden. Als dan de hete zomer begon, barstte de grond open zodat de aarde goed gedroogd werd, klaar voor de volgende overstroming. Irrigaties konden zelfs leiden tot een 2e oogst. De periode na de oogst was ook het hoogtepunt van de Egyptische kalender. Het nieuwe jaar begon op 19 juli en de 5 dagen daaraan voorafgaande waren feestdagen. Tijdens die dagen werd de God Amon van de tempel in Karnak naar de tempel in Luxor (het oude Thebe) gebracht. Dit was ook de enige keer per jaar dat de gewone Egyptenaren hun goden te zien kregen. Alleen de farao, zijn familie en de priesters hadden in de vele tempels direct contact met de goden . Ook Amon had dan feest , zijn reis naar de Luxor tempel was een jaarlijkse huwelijksreis naar de godinnen, die daar aanwezig waren. Het detail in een van de hiërogliefen laat Amon zien met een flinke erectie!
HERKEN UW PLEKJE
Ieder land heeft zo haar eigen karakter en het zijn vaak de eerste contacten die een goede indruk geven van het land.
In Zambia werd ik bv. bijna opgepakt op het vliegveld toen ik een foto wilde maken. In India had ik twintig stempels nodig zowel op het vliegveld als in de hotels. In Fiji werden we met bloemen en muziek ontvangen. De chaos op het vliegveld in Rome en de macho autoriteiten, die dat daar allemaal regelen, spreekt ook voor zich. Korte broeken en teenslippers geven een goede indruk van de Australiërs. De voorzieningen, faciliteiten en agogen beschikbaar voor de vele individuele Nederlanders vertelt ook wat over deze bevolkingsgroep.
Maar nu Egypte. Op het vliegveld werd ik ontvangen door de officiële vertegenwoordiger van de reisorganisatie. Hij pakte snel mijn paspoort, duwde iedereen in de rij voor de douane opzij, liep het douane hokje binnen en wou direct de juiste stempels hebben, die hij dan ook prompt kreeg. Vervolgens loodste hij mij om alle wachtenden heen en zo kwam ik via de achterdeur Egypte binnen. “Daar betaal ik dan ook voor”, zei hij niet zonder enige trots.
Alles, maar dan ook alles, is met geld te regelen in Egypte. Het is in graftombes verboden om een video camera mee te nemen, laat staan om er films te maken. Terwijl iedereen keurig de camera’s inleverden, betaalde ik “ongemerkt” 5 pond en liep gewoon door. In de tombe zelf kost het dan natuurlijk weer wat geld, want iedereen moet er wat aan verdienen. Tijdens de diverse tochten heb ik heel wat geld “ongemerkt” zien verdwijnen in de zakken van politiemensen, ambtenaren en gidsen.
Een van mijn eerste lessen was dan ook over fooien. Fooien onder de pond (60ct) zijn ongewenst. Reisleiders en de prime taxi chauffeurs verwachten tenminste 30 pond op het einde van de dag. Voor de rest is het iedereen voor zich zelf, soms een ogenschijnlijke slag op leven en dood, tussen toerist en koopman. De Egyptenaren zijn er bijna volledig in geslaagd om de piasters (100 piaster = 1 pond) uit het toeristen circuit te bannen. Alles word zodoende in hun voordeel op hele ponden afgerond.
Terug naar het vliegveld. De vliegveld beambte handige mij over aan mijn persoonlijke reisleider Tamer en in de klaar staande taxi was het toen op naar het hotel. De claxon staat niet stil en ik kneep regelmatig mijn ogen dicht tijdens het inhalen, om ze dan met enige verwondering weer open te maken omdat we die vrachtwagen dus toch niet frontaal geraakt hebben. Rode stoplichten gelden nooit voor jouw. Er zijn maar drie verkeersregels:
* blijf altijd claxonneren
* je doet wat je zelf wilt in het verkeer
* de ander moet opletten, jij niet
Het beroerde is dat iedereen zo denkt.
Na deze stormachtige ontvangst sliep ik goed.
Tot mijn verassing bleek dat net als in Indonesië bij mijn van te voren geboekte reis een reisleider en prime gidsen en taxi vervoert bij de prijs waren inbegrepen, dat betekende gelukkig dus geen massa toerisme. Maar zoals ik ook in India had uitgevonden kleefde hieraan ook wat nadelen. Je bent namelijk overgeleverd aan deze mensen wat betreft hun commerciële relaties zoals tapijt “scholen”, papyrus” instituten”, albast “steenhouwerijen”, goud” museums” enzovoort. Het gaat hier uiteraard altijd om dood gewone winkels met wat entourage. Het ontbreken van direct contact met lotgenoten onthoudt je ook van onmisbare informatie zoals: wat is de juiste prijs; waar geef je wat aan fooien; waar is een goede folklore show of een goed restaurant, waar is een goedkope souvenir winkel.
De laatste keer dat ik echt in een Arabisch land ben geweest was in 1975 in Tunesië. Egypte riep onmiddellijk herinneringen op zoals “kijken kijken niet kopen”. Uit alles maar dan ook uit alles proberen deze Arabieren geld te maken. Zo gauw je hoofd ook maar enigszins in de richting van een op de toeristen afgestemde Egyptenaar draait ben je de klos. Mocht zo iemand toevallig of met enige inspanning op je foto of video komen dan zal hij (99.9% mannelijk) je proberen daarvoor te laten betalen.
Het beste afweer middel tegen dit leger van kameel drijvers, paard rijders, gidsen, souvenirs verkopers en fotografische modellen is om met uitgekeerde zakken rond te lopen en te roepen: “see no money”. Het werkt direct.
Dit element van de Arabische cultuur werkt als een koude douche. Je schrikt jezelf te pletter als je er onder stapt, vervolgens verstar je, dan gaat het wel en tenslotte vind je het nog lekker ook. Lekker onderhandelen met veel poe-ha weg lopen, glimlachen en mooi alles afwijzen, behalve de dingen die je echt wilt hebben. Als je even door deze opdringerigheid door prikt en het spelletje mee speelt dan blijkt dat het commerciële velletje maar dun is en dat daar onder meestal een vriendelijke en goed gezinde Egyptenaar zit.
Ik kreeg ook de gelegenheid om bij zo’n Egyptenaar binnen te kijken. Er liep wat fout bij mijn terug keer in Cairo vanuit Luxor en mijn reisleider Tamer nam mij mee naar zijn huis om e.e.a. te regelen.. Een drie kamer flat in een 40 jaar oud appartement gebouw. Sinds de bouw is er waarschijnlijk nooit meer aan onderhoud gedaan. Binnen kun je er zonder problemen een kameel laten rond lopen. “Gezellige” kale peertjes aan het plafond. Geen lekkende maar een stromende kraan in de met vet bedekte keuken. En dat in een land waar water het verschil tussen leven en dood uit maakt. Wel een prachtige spiegel/wand meubel uit het voormalige paleis van de 1e Pasja van Egypte Mohammed Ali uit de laatste periode van het Ottomaanse rijk.
Tamer maakte meteen een heerlijk bakje Egyptische (Turkse) koffie. Ik zat gezellig op de bank terwijl Tamer de nodige telefoontjes pleegde. Toen alles geregeld was moesten we dwars door de volksbuurt lopen om bij de taxi stand te komen. Iedereen was nieuwsgierig waar Tamer mee rondliep. Waterpijp rokende mannen zaten voor op de stoep, moeders met kinderen aan de rokken, vers gebakken brood in een open etalage… maar aan dit alles maakte de taxi een ruw einde en met Egyptische snelheid werden we naar de gewone wereld terug gebracht het Intercontinental Hotel aan de oever van de Nijl.
Een ander hoogte punt was Khan El Khalili. De bazaar in de oude stad. Het huidige Cairo dateert uit de 11e eeuw en is als een Arabische stad gebouwd. De traditionele winkelwijk aan de voet van de citadel is de bazaar.. Gelukkig heb ik me hier pas onder gedompeld aan het einde van mijn reis en was het dus geen koude douche meer. Ik heb me er kostelijk vermaakt, driftig onderhandelen over een gouden kettinkje met het Ankh symbool van leven. Volop genoten van de koperslagers, zilversmeden, koffie venters, waterpijpen, gesluierde vrouwen, water dragers, karretrekkers, plakkende kinderen en overvolle uitstallingen. Later op de dag Egyptische koffie gedronken zo maar op een stoel op een trottoir.
DE NATIONALE TROTS
Jonge landen zoals India, Indonesië en Egypte (onafhankelijk in 1936) hebben een reeks van straten, pleinen, bruggen, gebouwen waarvan de naam uitsluitend een datum is. Dit is altijd een prima manier om een gesprek te beginnen, wat het betreft altijd de datum van een heuglijk feit. Nog maar net uit het vliegtuig, vloog de datum 6 oktober me van alle kanten om de oren. En al snel bleek het hier te gaan om 6 oktober 1973. Met trots werd daar aan toe gevoegd dat Egypte toen de oorlog met Israël had gewonnen. Nou volg ik de wereld geschiedenis redelijk maar deze voor Egypte heuglijke gebeurtenis was me toch geheel ontgaan. Nu ben ik een vragen steller van naturen, zeker in vreemde landen en een reeks van vragen lagen me voor op de tong zoals: “ik dacht dat Israël deze oorlog had gewonnen” en “..de Sinai was toch tot 1981 door Israël bezet?” “had Egypte misschien op 6 okt. een veldslag gewonnen, maar de oorlog verloren?”. Enfin het zijn vragen gebleven. Eenmaal heb ik voorzichtig geprobeerd een poging te wagen, maar gezien de hoog gefronste wenk brouwen ben ik er maar niet te diep op door gegaan. Tijdens nadere zelf studie bleek dat op 6 okt de Egyptenaren een verdere doorstoot van het Israëlische leger heeft weten te voorkomen en dat zodoende niet het hele land werd bezet!?
Een ander geval waar de nationale trots in het gedrang dreigde te komen was voetbal. Gezien het Nederlandse voetbal debâcle op het laatste WK wist ik “alles” van het Egyptische voetbal af. Geïnteresseerde vroeg ik mijn gids hoe het daar nu mee stond. Nou ik kreeg me toen toch een zooitje ellende over me heen. Op de details zal ik niet in gaan maar het probleem bleek de coach te zijn. Gezien het WK succes vond het zich zelf zeer respecterende voetbal team dat de plaatselijke “sufferd” die de overwinning had geleverd moest worden ingeruild voor een coach met internationale allure. Deze zou de zege verder kunnen uit bouwen. Nou je voelt het al aan komen dit was een groot fiasco en het is een wonder dat de man nog leeft. President Mubarak vond dat er nu resoluut moest worden opgetreden in deze affaire van nationaal belang. Persoonlijk heeft hij toen de Egyptische WK coach een contract voor het leven aan geboden. Hoe dat nu moet als die man de leeftijd der wijzen gaat bereiken heb ik gezien de gevoeligheid van het onderwerp maar niet gevraagd.
Hoe dit gevoel van trotsheid tenslotte volledig weg valt als het gaat om de toeristen dollars is me niet geheel duidelijk. Ze gaan hiervoor door het slijk waarbij zelf respect geheel niet in het verhaal voorkomt.
Meteen moet ik daar bij aan tekenen dat de meeste Egyptenaren niet meer dan 50 tot 100 pond per maand verdienen. Een bedrag waar een toerist nog geen dag van kan rondkomen.
PYRAMIDES TOT AAN DE HEMEL
De oud Egyptische beschaving begint rond 3200 BC. De eerste archeologische vondsten vallen opmerkelijk samen met een overzicht van alle Egyptische farao’s zoals deze uit de oudheid bewaard is gebleven.
De bloei periode begint nadat het rijk van de beneden Nijl (de delta) en dat van de boven Nijl (heel de rest) worden verenigd onder een farao.. Dit thema komt door de hele Egyptische kultuur voor. farao dragen een dubbele kroon om dat te symboliseren. De papyrus bloem (boven Nijl) en de Lotus (beneded Nijl) worden vaak tesamen afgebeeld. Ook afbeeldingen waar de goden de twee gebieden aan elkaar knopen als een teken van hun zege ben ik vele malen tegen gekomen.
De geschiedenis word in drie tijdvakken verdeeld.
* Het oude rijk 2700-2200 BC
* Het midden rijk 2100-1800 BC
* Het nieuwe rijk 1600-0 (30BC dood van Cleopatra)
De tussen liggende periodes waren korte tijdperken van verval.
De Sfinx is kleiner en de piramides zijn groter dan ik dacht. Er staan er drie naast elkaar in Giza, ze zijn van een Farao familie, vader (Kufru of tewel Cheops), zoon (Khafri) en kleinzoon (Menkuru), ze maken onderdeel uit van de necropolis van Memphis de hoofdstad van het oude rijk. Deze necropolis strekt zich uit over een afstand van 90 km in de woestijn aan de rand van de akkers langs de Nijl. Totaal zijn er in Egypte zo’n 80 piramides. Zo’n 30 km ten zuiden van Giza in Saqqara staat het oudste stenen gebouw ter wereld de piramide van farao Zoser (2780 BC).
Napoleon (1798)heeft uitgerekend dat je met de stenen van de piramides van Giza een metershoge muur om Frankrijk kunt neerzetten, je kunt er ook een cirkel mee om de wereld aanleggen of een stad voor 120.000 mensen me bouwen.
De bouw van een piramide nam grofweg 20 jaar in beslag en er waren zo’n 100.000 mensen mee gemoeid. Naast slaven werd betaalde arbeid aan getrokken, meestal in de periode van de grote overstroming. Er kon dan niet op de akkers gewerkt worden en de brede rivier was een uitstekende transportweg voor het vervoer van de grote brokken steen. Midden in Cairo is nog steeds de enorme steen groeve zichtbaar die voor de bouw materialen werd gebruikt. De bouw van de piramides is wellicht een van de oudste vormen van werkeloosheid voorziening oftewel werk verschaffing geweest.
Elke piramide vormt een kleine necropolis op zich zelf. Het gehele complex omvat tempels, woningen voor de arbeiders, graven voor priesters en hoogwaardigheid bekleders, poorten, vestingmuren, binnen pleinen, standbeelden en ga zo maar door. En dit allemaal vanwege de zeer gecompliceerde Egyptische religie die volledig draaide rondom het hiernamaals.
DE OBSESSIE MET HET HIERNAMAALS
Pas in Luxor (Thebe) voelde ik wat uitstraling van de oude Egyptische cultuur, om precies te zijn in de tempel van Ramses III in het complex van Karnak. Ik had dat gevoel niet bij de piramides. De sfeer in Karnak, het grootste tempel complex ter wereld straalt duidelijk de oud Egyptische hiernamaals religie uit. De duizenden hiërogliefen, gravures en schilderingen helpen daarbij een handje. Het hele complex is gebouwd gedurende een periode van 2.000 jaar. En toen het Egyptische farao tijdperk ten einde liep was men nog steeds met uitbreidingen bezig. Veel tempels en gebouwen in Egypte zijn ernstig vernield tijdens een aardbeving die plaats vond in 37 BC. De Ramses III tempel was echter nog redelijk intact de hiëroglyfen in deze tempel waren nog steeds erg goed te zien. Net als alle andere tempels en kapellen was ook dit gebouw in Karnak toegewijd aan de drie goden van Thebe. De opper god Amon, zijn vrouw Mut en hun zoon Khonsu. Over alle eeuwen heen hebben tientallen faraos deze “drie-eenheid” hier aanbeden. Muv van de vader van Tut-ank-amun, Akhenaten. Hij heeft geprobeerd de Egyptische religie te veranderen en de macht in een god (Aton) onder te brengen. Ook wilde hij een duidelijker onderscheid maken tussen God en de farao. Tot op dat moment werden de faraos ook gezien als God, volledig gelijkwaardig aan de andere goden. De conservatieve machten waarschijnlijk o.l.v. van de machtige tempel priesters brachten echter snel weer alles naar het oude terug onder het bewind van de kindsfarao Tut-ank-Amun. Deze farao stierf al op z’n 18e jaar en is een van de meest onbelangrijke farao’s uit de Egyptische geschiedenis. Met dit voor ogen kun je nagaan hoe een graf van belangrijke farao er uit moet hebben gezien!
Deze gebeurtenis is een goed voorbeeld van het beperkte gezichtsveld van de Egyptenaren en hun verzet tegen vernieuwingen. Deze beperkte visie heeft zeer zeker bij gedragen tot het verval van deze cultuur.
De goden moesten er voor zorgen dat de farao na zijn dood een voorspoedige reis naar het hiernamaals kreeg. De graven in de valei der koningen en koninginnen zijn daarom volledig gedecoreerd met prachtige hiërogliefen. Teksten uit de boeken van de dood, het hiernamaals en de onderwereld moeten de overleden farao helpen tijdens die reis. Indrukwekkend is ook de afbeelding van Ramses III. In zijn graf staat hij afgebeeld staande tegenover de tekst van de “negatieve beleidenis”. Er komen dacht ik 48 geboden in voor, zoals: “ik heb niet gedood”, “ik heb het water van de Nijl niet vervuild”, “ik heb de vrouw van mijn buurman niet begeerd”. Mijn gids Hamut in Luxor kon al de hiërogliefen lezen en vertalen. Men is ook achter de uitspraak van deze taal gekomen. In de Koptische taal die in deze zeer traditionele katholieke gemeenschap bijna onveranderd is blijven bestaan komen een groot aantal oud Egyptische woorden voor, van hieruit heeft men die taal kunnen reconstrueren. Sommigen van de graven bij Thebe zijn later nog als kerken gebruikt door de Kopten. Interessante inscripties wijzen hier nog op. Ik kon er niet genoeg van krijgen om Hamut te vragen de hiërogliefen voor te lezen de uitspraak is nl net zo magisch als de hiërogliefen zelf.
Niets in de prachtig beschilderde graven herinnert aan het daad werkelijke leven van de faro, alles is op het hiernamaals afgestemd. In het graf van Ramses IV zag ik een van mijn meest favoriete afbeeldingen, die van de god Nut. Haar lichaam omspant het heelal. ‘s-Avonds slikt ze de zon in en overal op haar lichaam verschijnen dan sterren, ‘s-morgens vroeg baart ze weer een nieuwe zon. Haar armen en benen vormen in haar gebogen houding de vier hoeken van de aarde. De aarde zelf is weer een andere god, evenals de lucht die tussen haar en de aarde aanwezig is.
De meeste graven zijn geschonden in de zgn. tussen liggende periodes. Met andere woorden het waren de Egyptenaren die in deze oude tijden leefden die zich aan al de kostbaarheden tegoed hebben gedaan. Vandaar ook dat de faraos van het nieuwe rijk geen piramides meer bouwden. Ze gebruikten de “veilig” verstopte graven in de woestijn bij Thebe. Hiervan is allen het graf van Tut-ank-amun ongeschonden over gebleven. Tijdens het bezoek aan het Egyptische museum kreeg ik al die kostbaar heden weer eens onder ogen. De eerste keer dat ik ze had gezien was zo’n 10 jaar geleden in Hannover. In het museum had ik ook weer een voortreffelijke gids. Zij ging zeer uitgebreid in op de geschiedenis en op de achtergrond verhalen, waardoor de museum stukken weer tot leven kwamen. Het Egyptisch museum is meer een enorme opslag plaats van oude kunst schatten en een enorm grote studie zaal. Het is onmogelijk om “alles” te bezichtigen en zonder gids is het allemaal veel te overweldigend om hierin enigszins een lijn te ontdekken. Ik kan me makkelijk voorstellen dat een egyptoloog hier zonder enige moeite zijn leven kan slijten zonder alles bestudeerd te hebben. Verschrikkelijk boeiend!
Maar ook hier weer is het overheersende thema het hiernamaals. Om daar te komen moeten nl. vele hindernissen overwonnen worden en de manier waarop dat gebeurd komt heel erg precies. Een klein foutje in de procedures en het loopt niet goed met je af en je verdwijnt in de onderwereld. Over de eeuwen heen is de religie verschrikkelijk complex gemaakt. Een reeks van nieuwe procedures werden vast gelegd in de al eerder genoemde boeken. Het was ook erg belangrijk dat de goden goed wisten om wie het ging en daarom tref je dan ook erg veel afbeeldingen van de farao aan in zijn graf, ook zijn relatie met de goden. Een goed voorbeeld is Tut-ank-amun. Deze farao heeft het leven (ank) gekregen van de oppergod (Amon). Het uitwissen van de namen door de opvolgers van de farao, betekende dus meer dan het verdwijnen van de naam. Het betekende ook dat daardoor die farao een voorspoedige toch naar het hiernamaals werd onthouden.
Dit gebeurde bv met de enige vrouwelijke farao Hatshepsut. Zij was de regentes voor haar zoon, maar wist bijna 20 aan de macht te blijven. Zij is verantwoordelijk voor de bekende trapsgewijs gebouwde tempel vlak bij de valei der koningen. Ze is als enige vrouw ook in deze valei begraven. Al haar afbeeldingen en namen op de tempel zijn later door haar verbitterde zoon van de tempel afgehakt.
In deze hiernamaals religie was het ook essentieel dat de overledenen voldoende voedsel zouden hebben evenals allerlei andere aardse noodzakelijkheden om de reis naar het hiernamaals te “overleven”. Zelfs complete boten waren in het pakket inbegrepen om de tocht over het “heilige meer” comfortabel te kunnen maken.
De belangrijkheid van het geloof in het hiernamaals wordt misschien nog wel het duidelijkst onderstreept door de piramides van Giza. Het zijn de grootste grafmonumenten die er ooit voor iemand op deze aarde zijn gemaakt.
Misschien is deze obsessie met het hiernamaals ook de reden van het uit eindelijke verval van deze grote cultuur. Gedurende de 3.000 jaren van dit tijdperk is het frappant op te merken dat er zich nauwelijks verandering hebben voor gedaan. De oude Egyptenaren hadden een zeer beperkte kijk op het leven. Hun wetenschappelijke formules maakte het mogelijk om ingewikkelde berekeningen te maken voor b.v. de bouw van de piramides, maar deze berekeningen waren enorm gekompliseerd en zijn 3.000 hetzelfde gebleven. Het lijkt er op dat alle wetenschappelijke energie werd gestopt in de zeer complexe religie en de daaraan verbonden tempels en in de voorbereidingen voor het hiernamaals.
Natuurlijk is het hier ook belangrijk om te realiseren dat veel van onze kennis over het oude Egypte bestaat uit informatie verkregen uit graven en tempels. Hierdoor kan natuurlijk een wat vertekend beeld ontstaan. Het dagelijkse leven van de gewone burger was natuurlijk een stuk eenvoudiger. Ze konden het gewoon weg zich niet veroorloven zich continue diepgaand met het hiernamaals bezig te houden. De schaarse informatie die ons hiervoor ter beschikking staat toont ook aan dat ze dat ook echt niet deden.
DE DROOM VAN ISIS
De Nijl leeft, de woestijnen er langs zijn dood. Zowel vroeger als nu beperkt het leven van de Egyptenaren zich slechts tot deze smalle levensader. Het verschil werd in de oude tijd nog versterkt doordat de woestijn werd gebruikt als begraafplaats. Het warme klimaat en de flora en fauna langs de Nijl deden me regelmatig aan Australië denken. Het bruist er van leven, heerlijke geuren, prachtige exotische bloemen, eindeloos getjilp van vogels en overal Arabisch geruis. De hotel oase ISIS in Luxor was puur genot. Gelegen aan de Nijl met de overal rond drijvende ijl lelies en met de Fulnuccas (typische Nijl bootjes al in gebruik tijdens de grijze oudheid). Twee prachtige zwembaden met terrasjes onder dik bebladerde bomen, prima temperatuurtje (34 graden), Turkse koffie aan de ligstoel bezorgd, wat wil je nog meer.?
Laat Isis nou ook nog eens een van favoriete godinnen zijn en het zal dan niet al te gek klinken als ik zeg dat Isis die nacht in mijn droom aanwezig was. Ze was er vreemd genoeg als een geest met een lichaam dat je niet kon zien, zeer gevoelsmatig eigenlijk. Helaas waren er die volgende dag geen hoge priesters in de tempel van Luxor aanwezig om deze droom te verklaren.
Isis is een van de vier kinderen van de oppergod, samen met Osiris vertegenwoordigen zij het goede, de andere twee Seth en zijn zus vertegenwoordigen het kwaad. Er is een prachtige legende over Isis. Seth had Osiris gedood en hem in 24 stukken opgesneden en over Egypte uitgestrooid. (Egypte heeft nog 24 provincies). Isis is ten einde raad en diep bedroefd. Haar tranen vormen de Nijl. Ze gaat op zoek en vindt alle 24 stukken en brengt Osiris weer tot leven. Een ander verhaal gaat over haar zoon Horus, die om beschermd te worden tegen Seth in een mandje wordt gedaan en met de Nijl wordt meegevoerd. Het verhaal lijkt erg veel op dat van Mozes.
Isis staat voor trouw en voor betovering. Ze is de moeder god in de Egyptische religie. Verschillende Isis tempels zijn later Maria kapelletjes geworden.
Nog geen 24 uur na de droom gebeurde er het volgende. “s Middags vloog ik weer terug naar Cairo. Hier stond Tamer met de chauffeur al weer keurig klaar om me terug te brengen naar het Ramses Hilton. (een grote toeristen fabriek). Tijdens de rit besprak ik met hem de boeking voor een diner cruise op de Nijl. Dit was echter nogal prijzig dus ik zij dat ik dat de volgende dag wel zou beslissen. In het hotel aangeland bleek er een fout met de reservering gemaakt te zijn en er was geen plaats voor mij in deze herberg. Hierop besloot Tamer mee te nemen naar zijn huis om e.e.a. te gaan regelen. Een prima gelegenheid om een kijkje bij een Egyptenaar thuis te nemen. Na wat geregeld begaven we ons later op de avond naar het Intercontinental hotel. Het dreigde even fout te lopen en ik vond dat ik toen even duidelijk moest maken dat ik geen liefhebber van gesol was. Hierop werd ik met een groot glas wijn in de bar gedeponeerd en Tamer’s baas ging aan de slag. Het resultaat was een grote suite in het meest luxueuze hotel in Cairo met uitzicht op de Nijl en een uitnodiging voor de diner cruise op de Nijl voor die volgende avond. Ik heb deze gave van Isis met dank in ontvangst genomen. ‘s Avonds heb ik maar wat geurend jasmijn gekocht omdat ik weet dat de Egyptische goden gek zijn op lekkere geurtjes…..
Cairo, Luxor, Sydney Oktober 1991