Oorlogsjaar 1944

Hermans tweede arrestatie

De hierboven beschreven ellende van Herman in Vught en Utrecht was echter nog niet voorbij. Het begon allemaal heel positief, een tweede rechtszitting volgde op 14 januari 1944, opnieuw voor het Obergericht in Den Haag en daarin werd Herman van alle rechtsvervolging ontslagen.

In het archief van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie bevindt zich ook een brief van Der Genaralkommissar fur Verwalting und Justitz (25 januari 1944) aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken in Apeldoorn waarin het bovenstaande bevestigd wordt, het ministerie wordt echter wel gevraagd: “das Budde von Ihnen nochmals ernstlich verwarnt wird”. Het Ministerie belt op 1 februari 1944 naar de burgemeester van Ootmarsum om te bevestigen dat Herman inderdaad is vrijgelaten. Nog diezelfde dag bevestigt hij dat per brief aan het Ministerie en verwijst verder naar een bijgevoegde kopie van een officieel schrijven hieromtrent van advocaat Mr. F.P.Ravenswaay (de brief van deze advocaat is ook aanwezig in Hermans archief – nummer 52)

Maar al snel daarna hingen de geruchten van een nieuwe arrestatie in de lucht en vanuit de gemeente Ootmarsum werd er alles aangedaan om een nieuwe arrestatie te voorkomen. In Hermans archief bevindt zich een onmisbaarheidverklaring van de burgemeester, een ziekteverklaring, maar ook een brief van voor zijn arrestatie waarin the firma Povel in Nordhorn aangaf dat hij aldaar kon werken. Met behulp van waarschijnlijk zijn vader had men een uitwijzing naar Duitland voorzien en een plaatsing in Nordhorn, direct over de grens van Ootmarsum, zou hem de gelegenheid geven om met de familie in contact te blijven.

Erklärung 7 Maart 1944 (archiefnummer 28)

Ich der Unterseichnete, H.F.M. Baron Schimmelpenninck van der Oije, Bürgermeister der Gemeinde Ootmarsum, erkläre hierdurch:

dasz der Herr H.P.Th. Budde, geboren am 1.Dezember 1920, folgende “Ämter bekleidet”:

1. Erster Sekretairbeamte, zugleich angewiesen Beamte für die Bevölkerungsregister.
2. Kassierer der Wertpapiere der Lebensmitteldistribution.
3. Gruppenführer der Waldfeuerwehr, Abteiling Ootmarsum.

dasz er in Zussamenhang mit seiner langjährigen hiesigen Praxis und seiner Bekanntschaft mit der Bevölkerung, Tätigkeiten, Anordnungen usw. Durchgaus unentbehrlich und unübersetzlich ist.

Der Bürgermeister von Ootmarsum

(getekend: H.F.M. Baron Schimmelpenninck van der Oije)

Maar niets mocht baten en op last van de NSB-burgemeester Antoon Weustink van Oldenzaal werd Herman in de nacht van 14 op 15 april 1944 gearresteerd en belandde in de politiecel in Oldenzaal.

Dit was dezelfde Weustink die in 1936 Hermans aanstellingsbrief ondertekende – in die tijd was hij de gemeentesecretaris van Ootmarsum.

In Oldenzaal werd hem pas goed duidelijk wat hij tijdens eerdere verhoren al vermoedde: men verdacht hem ervan lid te zijn van een verzetsorganisatie. Het bleek dat de Duitsers ervan op de hoogte waren dat er in Ootmarsum of naaste omgeving actief verzet gepleegd werd, waar men geen greep op kon krijgen.

Via Herman trachtte men meer over die groep te weten te komen. Het “saboteren” van het inleveren van radiotoestellen was slechts een aanleiding geweest Herman te arresteren.

Maar wat de Duitsers ook vroegen en welke methoden ze ook gebruikten, de verhoren leverden niet het door hen gewenste resultaat op. (Tijdens het onderzoek voor dit boek heb ik proberen nat te gaan of er een georganiseerde verzetsgroep in of er tijdens de oorlogsjaren rond Ootmarsum actief was, maar zover bekend was dit inderdaad niet het geval. Het verzet vond plaats middels individuele acties.)

Van het proces stond de uitslag in feite dan ook al bij voorbaat vast: schuldig.

En wat erger was: mijn vader kreeg de kwalificatie “staatsgevaarlijk” en moest op staande voet het land verlaten.

Bewijs van Nederlanderschap (archiefnummer 30)

Ootmarsum 18 April 1944.

De burgemeester der gemeente Ootmarsum verklaart, dat het bewijs van Nederlanderschap is uitgereikt aan Herman Petrus Theodoor Budde, geboren 1 December 1920 en wonende in deze gemeente aan het adres: Marktstraat 78 ter afstempeling is gezonden naar den LEITER DER AUSSENSTELLE DES BEFEHLSHABERS DER SICHERHEITSPOLIZEI UND DES S.D. in Arnhem.—

De Burgemeester vernoemd,

(getekend: H.F.M. Baron Schimmelpenninck van der Oije)

Herman op transport naar Duitsland

Op 17 april werd hij op transport naar Duitsland gezet, waar hij inderdaad de eerst tijd bij Povel in Nordhorn verbleef. In Nordhorn woonde ook nog familie van Herman, maar ik ben niets tegengekomen waaruit blijkt dat Herman bij hen verbleef. Later ben ik echter wel informatie tegengekomen waaruit blijkt dat een Duitse neef van Herman bij Povel werkte. Maar tegelijkertijd echter werd hem ook een ‘permanente’ aanstelling gegeven als een administratief medewerker bij molenaarsbedrijf J.Schnuck, bij Melle.

Hier werd hij als dwangarbeider tewerk gesteld eerst vlak over de grens in Nordhorn en op 1 juli werd hij te werk gesteld op een molen in Bielefeld. Hij werd daar door de plaatselijke bevolking goed behandeld.

Hij genoot er een behoorlijke mate van vrijheid, maar mocht niet naar Nederland, ook niet voor een familiebezoek. Om toch af en toe met zijn ouders, broers en zusters in contact te komen, ging hij ’s zondags wel eens op de fiets tot aan de grens en daar stond zijn familie dan op hem te wachten. Deze ‘bezoekjes’ werden vaak geregeld door Herman’s vriend Henny Hulshof.

In 1945 maakte hij gebruik van de chaotische toestanden in Duitsland  en vluchtte op 30 maart naar Nederland. Na de oorlog, op 2 november werd hij officieel onderscheiden voor zijn verzetswerk en ontving de ‘vrijheidsmedaille’ van de stad Ootmarsum.

In een later stadium hoorde hij dat hij op het nippertje aan de dood was ontsnapt. Het was namelijk aanvankelijk de bedoeling geweest om hem naar het concentratiekamp Bergen Belsen te sturen; dat plan was op het laatste moment niet doorgegaan.

2e Arrestatie en Arbeitsdienst Duitsland – 14 April 1944 – 30 Maart 1945

Op 14 April 1944 wordt Herman weer gearresteerd op last van de NSB burgemeester van Oldenzaal. Drie dagen later wordt hij op transport naar Duitsland gezet. Hier heeft hij voor het Arbeitsfront moeten werken eerst op de loonadministratie bij de textielfabriek Pavel in Nordhorn en later op het molenaarsbedrijf J.Schnuck & Co in Krusemuhle-Gesmold (bij Melle). Op 30 maart  reist hij naar Nordhorn en vlucht van hieruit naar Ootmarsum.

In haar dagboek volgt Annie deze gebeurtenissen op 27 April en  8 mei 1944.

Die 128 in Ootmarsum ingeleverde radio’s werden overigens op 3 augustus 1944 vanuit de raadszaal op een vrachtwagen naar Nijverdal gebracht en vandaar verder getransporteerd…….

De Povel – Budde connectie

Er zijn wat interessante connecties  tussen de Povels en de Buddes.

Onze tak van de Budde familie is terug te leiden naar Wietmarschen tot ongeveer 1600. De Buddes in Wietmarschen woonden niet ‘vrij’. Maar ook in die tijd was voor geld  alles te koop. Maar geld was in deze tijd een zeldzaam bezit. Toen Gerhardus Budde, zoon van Bernhardus, Wietmarschen verliet heeft hij zeer zeker moeten betalen voor een vrijbrief. Waarschijnlijk was het bedrag voor mannen in die tijd 12 Reichstalers.

Gerhard wordt op 12 februari 1771 in het burgerboek van de stad Nordhorn ingeschreven als ‘Gerhard Budden uyt het Wietmarschen’.

In Nordhorn trouwde hij op 13 mei 1770 op 38 jarige leeftijd met 35 jarige Maria Wolterink. De trouwplechtigheid werd voltrokken door Pater J.W.Zumbrock in de kerk op het Burginsel.

Gerhard en Maria hadden twee kinderen: zoon Johann Bernhard (geboren in 1771) en dochter Elizabeth (geboren in 1772). In een document uit 1813 komen we Johann Bernhard onder de naam Berend tegen als inwoner van de Burgstrasse, naast hem woonde Wim Nicolaus Wolterink en daarnaast weer de weduwe van Franz Wolterink.

In tegenstelling tot Wietmarschen was Nordhorn sterk beïnvloed door de Reformatie. Toen Gerhard zich hier vestigde bestond er slechts een kleine katholieke gemeenschap rondom de St Augustinus kerk in de Burgstrasse. Ongeveer17% van de ruim 1000 bewoners van Nordhorn was katholiek.

Gerhards zoon Berend trouwde in 1794 zijn ‘vrijgeboren’ vrouw, Anna Maria Elizabeth Kock. Ze kregen zes kinderen, vijf zonen en een dochter.

Er zijn goede aanwijzingen om te concluderen dat er een hechte katholieke gemeenschap was. Eén zo’n aanwijzing hiervoor kan zijn dat bij de geboorte van Berend en Anna’s zoon Friedrich Anton Budde in 1807, Sophia Brück peettante is.

De grote textielbedrijven die tot 1985 in Nordhorn bestonden, waren bijna allemaal gesticht door drie families: Brück, Kistemaker en Povel. Deze families behoorden ook alle drie tot de hechte katholieke gemeenschap.

De dochter van Antoni en Anna Susanne, Anna Gesina Kistemaker trouwde, met Johann Anton Heinrich Brück uit Osnabrück. Hun dochter Sophia (1790-1837) werd op 17-jarige leeftijd de peettante van Friedrich. Om tenslotte het plaatje van deze hechte gemeenschap compleet te maken, Sophia trouwde in 1820 met de andere textielmagnaat Joseph Povel. Een van hun kinderen was Anton Joseph Povel (1823 – 1880). Hij werd direkteur van het textiel bedrijf Povel & Gruter. Na de dood van Anton kwam het bedrijf in handen van zijn weduwe. Het bedrijf werd echter in 1881 geliquideerd en zijn weduwe begon een nieuw textielbedrijf onder de naam Ludwig Povel & Co (Ludwig was Antons tweede zoon).

In 1969 werd het bedrijf overgenomen door Gerrit van Delden Co. In de jaren 80 ging uiteindelijk dit bedrijf ook ten onder.

Voetnoten

• Friederich Anton Budde, toen schoenmaker van beroep, verhuisde rond 1832 naar Ootmarsum. Hij wordt op die manier de eerste bekende Budde van deze plaats. Hij trouwde hier in 1832 met Johanna Maria ten Bokum. Na  haar dood in 1837 trouwt hij met Francisca Antonia Reinders. Zijn familie is echter in de loop van de jaren vertrokken naar Nijverdal en Amsterdam.

• Onze familie stamt af van een broer van Friedrich, Johann Bernhard, zijn zoon Gerhard vertrekt in 1871 naar Ootmarsum en was Hermans grootvader.

In 1928 stuurt mijn opa Theo Budde een brief naar zijn familie in Nordhorn om de familie verbinding uit te pluizen. Hij kreeg een brief terug waarin geen verdere informatie werd verschaft maar waarin stond dat zijn ‘vetter’ Johann Budde het goed maakte. De brief was ondertekend door Mina und Familie Schomakers.

Een vriend en collega familiegeschiedenisvorser Rolf Suewolto’s moeder woont in Nordhorn en wist te vertellen dat Johann een hoofdadministrateur was bij het textielbedrijf NINO (voormalig Firma L. Povel). Dit gegeven leidde mij er toe om voorzichtig te concluderen dat middels deze band de plaatsing van Herman bij Povel geregeld kon worden. Ondanks verder nazoeking in Nordhorn ben ik geen gegevens over de Budde familie tegengekomen.

Dagboek April 1944

Pas op 27 april 1944 wordt door Annie de draad van het dagboek weer opgepakt. Een reden waarom bijna vier maanden niet in het dagboek is geschreven, wordt niet gegeven. Waarschijnlijk was de angst voor ontdekking de hoofdreden.

27 april: van 26 op 27 april ontzettend veel Tommy’s. Allemaal op geweest. Ze gingen hier precies overheen. Een mooi gezicht op het Ruhrgebied. Er stonden zogenaamde kerstbomen, waarvan de rode ballen iedere keer uit elkaar spatten. Veel zoeklichten. Essen is het doel geweest.

Herman Budde is van 14 op 15 april door de landwacht uit huis gehaald en naar Oldenzaal getransporteerd. Eerst op gemeentehuis gezeten onder bewaking van de postcommandant. Toen te voet naar Oldenzaal naar zijn “vriend” Weustink. Op 17 april op transport naar Bielefeld en daarna in Nordhorn terecht gekomen. Jos Sluter met ziekteverlof. Nog steeds bewaking op het gemeentehuis.

Op 26 april opslag gekregen. Laat ie fijn zijn. Lies bij de uitreikingsploeg van de distributie.

29 april: Vandaag zware formaties bommenwerpers trekken in groepen van ca. 50 over Ootmarsum. De FLAG (afweergeschut van de Duitsers) van het vliegveld daverde. Berlijn was het mikpunt.

30 april: Vandaag Juliana jarig. Volgend jaar in Holland.

Allemaal last van invasiekoorts. De opinie is: binnen een week de Jenkies (Yankees, Amerikanen).

Mei 1944

1 mei: Dag van de arbeid. In Groningen staat van beleg. Een hoofdcommissaris doodgeschoten en een stel onderduikers bevrijd. Verschillende gijzelaars gepakt. De overvallen op distributiekantoren duren voort.

(Die overvallen waren nodig om onderduikers aan distributiekaarten en –bonnen te helpen, zodat zij etenswaren en andere goederen konden krijgen)

2 mei: Distributie doodverlegen om werkkrachten. Alle ambtenaren van 1917 – 1925 naar Duitsland. Vandaag het verhaaltje: de geallieerden zijn de Turk binnengevallen

Alle telefoons zijn afgesneden: 42 abonnees in Ootmarsum zijn buiten werking. Wij hebben het nog. Vader in bed. Zwaar in de maag; streng dieet.

In Oldenzaal vorige week een onderduikeraanbrenger door de gewrichten  van de knie geschoten.

Het teken destijds: 1 sinaasappel voor 1 ei. Voor een half pond koffie 2 ledikanten. 10 Pond spek 12 ½ pond suiker. In Amsterdam kost een ei 75 cent. Het is een complete ruilhandel.

4 mei: Vandaag weer Tommy’s. Ze zijn zeer laag. Het zijn meest witte vliegtuigen. Alle oudjes knijpen er in Ootmarsum tussenuit: Marie Borghorst, Gortemaker, moeder van Beukers, de Bommelbakker. De Nachtwacht bediend.

Guus Kouijzer komt misschien met Urlaub uit Bremen.

Vanavond een mooie lenteavond. Heldere maan en bloeiende bomen. De nachtwakers stijgen op van het vliegveld.

5 mei: Frits Haarhuis en Lambert Smit onder water. Een wagen met hooi in brand geraakt (gestoken). De politie heeft het zaakje in handen. Huiszoekingen bij bovengenoemde personen.

6 mei: De bewaking op het gemeentehuis helemaal opgeheven. Alleen ’s nachts nog burgerbewaking. Kinderen op school krijgen sinaasappelen van het Rode Kruis.

8 mei: Herman Budde naar Bielefeld.

9 mei: Vooravond van de 10^e mei, de grote rouwdag. De Tommy’s brommen weer. Het is prachtig vliegweer.

Bennie Leussink onder autobus gekomen en aan de gevolgen overleden. Radiotoestellen worden overal al opgehaald en naar centrale punten gebracht.

Villa Tichelwerk eigendom van de PTT door Herr Scheitzer, Beauftragter des Reichskommissars in beslag genomen. Alles was klaar en verschillend meubilair aanwezig.

Op het gemeentehuis iedere keer navragen om personen, daar het Centraal Bevolkingsregister gebombardeerd is.

10 mei: Holland vier jaar in oorlog. H. M. Koningin heeft een toespraak gehouden. De bevrijding kan over enkele dagen, maar ook wel over enkele weken komen. Hoe lang nog?

Sebastopol (Rusland) gevallen en De Krim bevrijd.

13 mei: De aanvallen op Duitsland zijn niet meer zo hevig. Allen verwachten Invasie.

22/23 mei: Vannacht eruit geweest. Zware formaties dreunen over ons stadje. 2000 Ton naar Braunschweig en Dortmund gebracht.

23 / 24 mei: Weer een bange nacht. In grote massa’s gaat het weer naar het Grote Rijk. Het afweer van het vliegveld duidelijk te zien.

24 mei: Gelukstelegrammen mogen niet meer verstuurd worden. Uitsluitend zakelijk (“Kinderwagen gearriveerd; zorg voor de rest”).

Bennie Wortelboer ontslagen uit Scheveningen. Hij heeft zich tamelijk goed gehouden. Over Wortelboer en Rudolf nog geen bericht.

29 mei: Vandaag Pinksteren. In Moffrika ook wel. Ontzettend veel Tommy’s naar Berlijn, Leipzig enz.. Tweede Pinksterdag dito. Zelfde streken gebombardeerd. Vooral de spoorwegen.

31 mei: In Italië gaat het goed. Nog 30 km van Rome.

De trein Zutphen, Hengelo, Almelo beschoten.

Juni 1944

5 juni: Rome is gevallen. Grote overwinning voor de geallieerden.

6 juni: Het woord “Invasie” is werkelijkheid geworden. Onder algemene leiding van Generaal Eisenhower is tussen middernacht en de dageraad het grootste invasieleger en vloot van de Engelse kust van wal gestoken om de strijd voor de eindoverwinning met Moffrika aan te binden.

(Annie Velthuis gaat uitgebreid in op de omvang van het invasieleger en de vorderingen die meteen worden gemaakt).

Op 6 juni 1994 (!) voegt zij op deze bladzijde aan haar dagboek toe: “50 Jaar is dit alles geleden!! En ik ben er nog! Heel intens deze herdenking meebeleefd op tv. Paul (haar zoon) thuis uit Australië. Martijn met 2 vrienden. Hoop over 10 jaar nog zo vitaal te zijn. Dag met gouden randje!!

7 juni: Waarschuwingen klinken door de ether. De kuststrook van 35 km is gewaarschuwd. Allen die weg kunnen, moeten gaan. Een uur van tevoren zullen allen gewaarschuwd worden door strooibiljetten. De bevolking moet dan onmiddellijk vertrekken. Zo weinig mogelijk de hoofdweg volgen. De zijpaden en landwegen nemen. Weinig bagage meenemen.

(Opnieuw een opsomming van positieve frontberichten die een inzicht geven in de resultaten van de inval in Europa).

10 juni: Vanmorgen heel Holland in de veronderstelling dat er invasie was bij Vlissingen. NSB-ers weer weg. De TET-bussen in beslag genomen en naar het vliegveld gebracht. Alle mensen haalden boodschappen.

14 juni: Vannacht overval op Distributiekantoor van Weerselo. Jammer genoeg geen sleutels van de brandkast. Onverrichterzake moesten ze terugkeren.

15 juni: Aan Delden is ook door een 8-tal overvallers een bezoek gebracht. Alle distributiebescheiden werden meegenomen, zo’n 8000 bonkaarten.

18 juni: Duitsland maakte gebruik van het geheime wapen. De zgn. Dynamiet-meteoren, ook wel Robotvliegtuigen genoemd. Ze worden in Calais gemaakt en ook afgeschoten op de Zuidkust van Engeland. Ze richten tamelijk veel schade aan. Ze zijn stuurloos zonder piloot. Verschillende zijn er op Londen neergekomen.

21 juni: Gerard Steinmeijer ziek uit Braunschweig gekomen.

Op het gemeentehuis worden alle maatregelen genomen om een overval te verijdelen.

Vorige week15 juni. Rorink 25 jaar bij de politie, aber geen tractatie. Dat gèèld dat gèèld!

Juli 1944

12 juli: Op 8 juli is de leider van het arbeidsbureau en Fachberater in Ootmarsum geweest om mensen voor Duitsland te vangen. Verscheidene zakenlieden die geen Z-kaart hadden moesten voor de keuring. Allen goedgekeurd. Nog niet naar Duitsland. Vandaag weer bezoek van die rotmensen. Ongeveer 20 mensen moesten voor de keuring.

Gisteravond overval op Distributie in Weerselo: 8000 bonkaarten en bevolking- en persoonsbewijzen ingepikt door 4 overvallers waarvan 1 in uniform. Ze zijn met een auto van de politie gekomen en vertrokken in de richting Ootmarsum. Goede vangst gedaan. Beter dan op 14 juni.

18 juli: (Het is verbazingwekkend hoe je door middel van het dagboek op de hoogte wordt gesteld van de vorderingen die de geallieerden en Russen maken. Je ziet voor je hoe Duitsland als het ware wordt ingesloten).

19 juli: Met ingang van 25 juli moet ieder om 22.00 uur binnen zijn. Proost!

Overval op distributie van Vollenhove en Oldemarkt.

20 juli: Aanslag gepleegd op den Führer. Hitler heeft brandwonden.

21 juli: Vannacht toespraak Hitler. Hij dankt het volgens hem aan de Voorzienigheid dat hij nog leeft. Generaal Graaf von Staufenberg die de aanslag heeft gepleegd, is direct doodgeschoten, alsmede enkele andere officieren.

Vannacht ontzettend vuurwerk. Twee vliegtuigen, een Tommy en een Duitse nachtjager waarschijnlijk tegen elkaar gebotst. Onder een regen van fosfor en brandende stukken storten ze in een snel tempo naar beneden. Het gaf een hevige knal. Beide vliegtuigen zijn aan het Tubbergse fietspad neergestort: 3 piloten liggen nog in het weiland. Vanmiddag er heen geweest; een zielig gezicht. De ene Tommy is helemaal uit elkaar geslagen. Een deel van het bovenlichaam lag er nog. Een eindje verder het hart en andere lichaamsdelen.

31 juli: ’s Avonds om 10 uur binnen. Geen pretje. Afijn.

De radiotoestellen worden gesorteerd. Veel kans dat ze weggehaald worden.

Augustus 1944

3 augustus: Vanmorgen alle radio’s opgehaald, 128 toestellen zijn naar Nijverdal getransporteerd. Vandaar gaan ze in een schip.

Er zijn 20 arbeiders uit Ootmarsum tewerkgesteld op het vliegveld. Ze werken ontzettend hard: met zes man scheppen ze in een paar uur één kipkarretje vol.

16 augustus: De Grünen zijn in de stad, maar ze fietsen rustig door Ootmarsum. Bij Tijink wordt koffie gedronken en verder gaat de reis.

Overal in Holland is het een mensenjacht. Verschillende jongens worden zo van de straat gepakt.

Vandaag ontzettend veel Tommy’s. Grote armada’s van wel 100 bommenwerpers trekken oostelijk over ons stadje heen. Het is een mooi gezicht die glinsterende vliegtuigen in de azuurblauwe luchtruimte. Enkelen keren, geëscorteerd door jagers naar hun basis terug; misschien zijn ze defect.

Op Maria Hemelvaart is het vliegveld  gebombardeerd. Vier formaties van 13 bommenwerpers gooiden hun bommenlast uit over de wijdverspreide gebouwen en startbanen. De grote montagehal en andere gebouwen en een grote startbaan verwoest. Verschillende Blitzmädel zijn het slachtoffer geworden. Grote rookkolommen waren waar te nemen op de Oriënteertafel.

Vliegveld Twenthe

Mijn moeder aan het woord: “De bombardementen op het vliegveld Twenthe bij Enschede, waren in Ootmarsum goed te horen. Dan werden de boeren  weer  gedwongen om met paard en wagen daar heen te rijden om puin te ruimen. Ook om andere diensten voor de Duitsers te doen. Niet gehoorzamen –  dan naar het kamp. De Duitsers konden vorderen waar ze zin in hadden. Likeur kon b.v. in beslag genomen worden als ze een feestje hadden. Vooral de parechutisten (Flieger) waren rotmoffen, allemaal SS”.

17 augustus: Vandaag Grünen in Tilligte. Jongen van Baalhuis meegenomen. Hier doorheen gekomen. Luttikhuis, Stroot, Ten Bokum, Van der Maas weer naar het arbeidsbureau.

Levering voor het vliegveld gaat door. Telkens nieuwe briefjes uitschrijven en nieuwe lijsten tikken voor mijnheer de Luitenant die een geschikte vent blijkt te zijn. Meneer Brons heeft zijn dienst er weer opzitten, een stoere werker. Oproep aan de radio aan alle Burgemeesters: geen arbeiders meer leveren voor vliegveld. Sabotage: goed praten!

Morgen naar Deventer met vakantie. Tot donderdag……..

Vakantie

“In Deventer woonde iemand van de Rijksgebouwendienst waar vader een goede klant aan had. We logeerden dan bij die voorname familie Kooymans.”

24 augustus: Het gaat goed. Ondanks vakantie toch nog berichten. In Frankrijk gaat ie geweldig. Parijs is bevrijd!

Bescheinigung/Reiseschein

Der Bürgermeister                                                        Uedinghausen, 25.August 1944

Ortspolizeibehörde                                                       Kr.Melle

UEDINGHAUSEN

Bescheinigung/Reiseschein

Der Niederländische Staatsangehörige

Hermann Budde

Wohnhaft in Uedinghausen/Warringhof, tätig bei der Firma J.Schmück & Co, ist berechtigt in die Zeit von 26 bis 28 August 1944 nach Nordhorn, Kreis Bentheim zu fahren, wegen Krankheit seines Bruders.

Der Bürgermeister,

(getekend Husman)

(Fr. Husman)

29 augustus: vannacht is de Landwacht o.a. Lucas Kip actief geweest. In Tilligte een jongen, bijgenaamd De Rooie opgepakt die in het bezit was van lijsten met namen van onderduikers. Door de Landwacht overgegeven aan de politie. Van Arts heeft tot ongeveer 3 uur op de kazerne gezeten. Persoonlijk door Dr. Schöber, Chef van de SD opgehaald en overgebracht naar Enschede. Veel mensen zitten erg in schrik. Pastoor Maathuis duikt ook onder. De hele avond rijden auto’s hier langs. Om ca. 8 uur Arts geëscorteerd door 2 vreemden (Dr. Schöber en Mensink) naar de Hezeberg gebracht. Ca 11 schoten gehoord.

De toestand wordt steeds ernstiger. De laatste loodjes wegen het zwaarst. De onderduikers moeten zich vooral heel rustig houden.

Gerard Steinmeijer vanavond bediend.

30 augustus: Arts gisteravond door 7 schoten gewond op de Hezeberg, bediend en overgebracht naar R. K. Ziekenhuis Oldenzaal. Moet bewaakt worden door Stelwagen en Rorink. Vanmiddag overgebracht naar strafkamp in Den Bosch.

31 augustus: Vandaag Koningin Wilhelmina 64 jaar.

Landwacht de laatste dagen erg druk in de weer. Tot schade van vele onderduikers. Van Arts is tijdens het vervoer van Oldenzaal – Den Bosch overleden. (Die laatste mededeling bleek achteraf niet juist te zijn. Tonny Arts overleefde de oorlog. Zie voor de juiste toedracht het verhaal over “Arts in  Ootmarsum 1940-1945 Dell II”).

September 1944

1 september: De Belgische grens overschreden. Weinig tegenstand.

Vannacht weer 2 onderduikers gegrepen achter het kanaal. Overgebracht door de Oldenzaalse landwacht naar Enschede. Algemene opinie: spoedig vrede.

3 september: Holland leeft weer! Prins Bernhard benoemd tot opperbevelhebber van de Ondergrondse troepen. Het uur van de vrijheid heeft geslagen. Allemaal geweldig optimistisch vanavond. Iedereen voelt het naderend einde. Om kwart over acht werd de benoeming van de Prins bekend gemaakt in een bijzondere melding.

De Duitsers hebben vandaag verschillende gebouwen gevorderd. De garages van Doornweerd en Van der Maas, het Seminarie, de R. K. Meisjesschool, het Vincentiusgebouw en de PTT. In Delden is kasteel Twickel gevorderd. Naar men zegt komt ’t Seisje (SeysInquart). Hij kan dan gauwer naar Duitsland.

Over een paar dagen zijn de Tommy’s hier. Iedereen is nu al hartstikke gek. Vanavond helderop gedanst. Juist gehoord: Metz is ook al gevallen. Nog 40 km van de Duitse grens.

4 september: Het schrift weer uit zijn schuilplaats gehaald. Groot nieuws!!

De Tommy’s de Hollandse grens overschreden. Welkom! Ze zijn over de Maas getrokken en bewegen zich in snel tempo naar het noorden. Alle Hollanders lopen met lachende gezichten rond. Brussel en Antwerpen zijn bevrijd. De vrije Belgische zender spreekt weer tot zijn landgenoten.

Het verkeer in Holland ligt nagenoeg stop. Bussen zijn in beslag genomen. Deserteurs van het Westfront vertellen dat ze geen enkele Tommy gezien hebben alleen ontzettend veel tanks en vliegtuigen en vlammenwerpers die overal doorheen branden.

Volgens berichten uit Limburg trekken hier geweldige colonnes Duitse vervoermiddelen met Moffen over de verkeerswegen. Het is zo vol en ontzettend druk dat gewone burgers gewoon in het gedrang komen. Alles gaat natuurlijk planmatig. Het is de glorievolle terugtocht van onze 4 ½ jaar lange beschermers. De barometer stijgt met de minuut. Iedereen kijkt uit of er nog geen Tommy’s te zien zijn.

5 september: Breda bevrijd door geallieerden. Op naar Rotterdam en Tilburg. (Dit bleken achteraf valse berichten) Men trekt op naar de Rijn. De Moezel al gepasseerd.

België is bijna geheel vrij. Wanneer wij?

De NSB-ers hebben het gezicht wel een paar centimeter langer gekregen. Ze fietsen alles aan elkaar. Het is vanavond een grote bedrijvigheid. De Duitse wagens rijden alle in de richting Kuiperberg en Seminarie. Het heeft de hele middag al zo gegaan. Vanavond om 8 uur binnen. Gisteren om half tien. Vanmiddag zijn de terugtrekkende colonnes hevig bestookt door de RAF. Schlusz voor vandaag. Wat zal morgen geven?

6 september: Nog steeds geen communiqué uit Holland. Verschillende instructies worden aan de bevrijde bevolking gegeven.

Laatste periode!

Vanmiddag vlag en wimpel uithang klaar gemaakt. Minister Gerbrandy heeft toespraak gehouden en gezegd: Er staat een leger klaar, een luchtvloot en marine om, zodra de Hollandse regering in Nederland is, naar het oosten op te trekken om ons Indië te bevrijden.

8 september: Vanmiddag afwisselend programma op het gemeentehuis. Eerst de trouwe OT-klanten die de koffers moesten kunnen opbergen in een afsluitbare ruimte, cel in brandspuitenhuis. Daarna bandleider der NSB en NSKK-er die de evacuatie van de NSB-wijven regelen moet. Daarna volbloed Hollandse Rode Kruis-jongen. Vanmiddag is de secretaris en Johan Bloemen naar Hengelo geweest met een Duitse vrachtwagen van de hier gelegen Wehrmacht om een transformator op te halen. De hele dag geen klap gedaan. Komt ook geen post binnen. Vanavond een paar evacués onder de pannen geholpen op last van der Hauptmann van de kliek en van kameraad OD.

Tante Ida door een list van mijnheer Beukers het fornuis van burgemeester Eekhof van Denekamp één dag in huis gehad. We hebben weer telefoon na 2 dagen afgesloten te zijn geweest. De stroomvoorziening loopt spaak. Over 8 dagen gaan we met een kaarsje naar bed. Geen kolen in Hengelo. Het moet nu in plaats van manna maar steenkolen regenen. De hele voedselvoorziening loopt mis als het nog lang duurt. Geen trein- of busverbinding meer. Twente-Rijnkanaal tot Goor nog te bereiken. Gedeeltelijk leeg laten lopen door ondergrondse evenals Almelo-Nordhornkanaal.

10 september: Ootmarsum heeft “spijkerwacht”, daar onze beschermers last hebben van spijkers en glas op straat. Zij hebben wel van die takken aan de spatborden hangen, maar dat schijnt niet voldoende te zijn. Vanmiddag kreeg de secretaris bezoek van Duitsers die ingekwartierd moesten worden. Vanavond logeren bij Essink in verband met 8 uur binnen zijn.

11 september: Vanavond twee Duitse jongens op Gemeentehuis voor inkwartiering. Onder hun uniform hadden ze een Ziviel-hose aan (burgerkleding). Dus…… Vanmiddag door een Duitse wagen 23 liter benzine in beslag genomen bij Heisterkamp. De Feldgendarmerie er achteraan. Iedereen is blij dat de Tommy nu toch over de grens is.

12 september: Prins Bernhard heeft vanavond een radiorede gehouden tot de onderduikers / ondergrondse om de strijd voort te zetten. Hij heeft verschillende instructies gegeven. Het is fijn om weer die bekende stem van onze Bernhard waar we allen geweldig veel respect voor hebben, te horen.

Vandaag bericht of liever bevel gekregen: tegen morgenavond 6 uur moeten 40 rijsbezems klaar zijn. Vader heeft voor het eerst en het laatst spijkerwacht gestaan van 6 – 9 uur. Een witte band om en over 500 meter.

13 september: Vandaag was het op het Gemeentehuis bezems of liever gezegd wat twijgen of bremstruiken met een touw er omheen, inleveren. Je kreeg echt het idee van de intocht in Jerusalem. De hal lag vol met die spijkervangers. Vanmorgen hevig gediscussieerd met de heren die het niet hard genoeg ging in het Zuiden. De krant is nu tot zakformaat gemaakt.

Meneer Beek (opper) druk met de spijkerwacht.

Gistermiddag een Mof op het Gemeentehuis. Hij wilde een fiets hebben. Hij was bij Kip geweest en vroeg wat voor iemand dat was. Toen we zeiden: “NSB, dus vóór Duitsland,” zei hij: “Ach das ist ja Scheisse.” Hij beweerde ook: “Die Russen die fressen ja Menschen.”

De geallieerden trekken op naar Zeeland en zijn ook in de richting van Maastricht.

Vanavond een prachtig verslag  over de vredesfeesten in Brussel en Brugge. Je leefde even helemaal in de vreugdestemming mee.

In Duitsland zijn de Hollandse jongens weer gewaarschuwd: “Trek je onmiddellijk terug naar het platteland.”

14 september: Vanavond kwam de Hauptmann, genaamd die Dikke op het Gemeentehuis om adressen van meisjes die poetsen konden op het seminarie en aardappels schillen. Natuurlijk konden wij hen aan adressen helpen en gaven hem de namen van……. (Annie Velthuis noemde namen van meisjes die met de Duitsers en NSB-ers sympathiseerden). Hij erop af. Een half uur later komt hij met opgestreken zeil weer binnen en begint uit te vallen. “Alle ausgerechnet NSB.” De secretaris stond hem flink te woord en liet zich niet door de Mof afblaffen. Maar meneer had nu zelf adressen en wel van Inie Essink en Riky Rouwers die op 15 september om 8 uur moesten aanvangen. Hier werd natuurlijk niet maar zo gehoor aan gegeven en het slot van het liedje was dat de baas zelf, Luitenant Schubert van de berg nergens af wist. Verder er niets meer van gehoord.

15 september: De eerste Hollandse plaatsen bevrijd!! Maastricht en Eysden.

(Annie beschrijft de blijdschap in Maastricht, waar vlaggen tevoorschijn kwamen, de mensen zingend en dansend door de straten gingen en de bevrijders op de schouders namen).

Het wordt tijd dat de bevrijding ook voor ons komt. In Oldenzaal een man, die één minuut over 8 in zijn tuin was, doodgeschoten. In Enschede het R. K. Ziekenhuis half ontruimd. In Enschede verschillende jongens doodgeschoten. Vandaag onderduiker gegrepen door D. Kip.

De laatste loodjes wegen het zwaarst

Gisteren meeltransport van Borne naar Ootmarsum door Rorink begeleid. Vandaag bericht gekregen: de Jongensschool ontruimen, want morgen komen 70 Moffen en 10 officieren die bij burgers ondergebracht worden. Het zit hier tjokvol. Iedere dag moeten er Duitsers ingekwartierd worden. Ze lijken wel stapel. Weten van elkaar niet waar ze zitten. Het hele leger is in wanorde. De hele avond rijden de wagentjes. Vanavond plakkaten aangeplakt: na acht uur buiten, direct ter plaatse doodgeschoten; politiestandrecht.

Oproep van Prins Bernhard: geen bloemen of fruit aanbieden bij de intocht van de Tommy’s. De vijand maakt hiervan misbruik. Voor vandaag sensatie genoeg (12 uur).

De Tommy’s brommen al weer.

16 september: Vanmorgen zijn goed 70 Duitsers in Ootmarsum aangekomen. De wagens waren prachtig gecamoufleerd; de éne was net een rijdend grasveld. 13 Officieren, onderofficieren en Feldwebels moesten worden ingekwartierd. Bezoek gehad van Hauptmann en Luitenant die het hier in Holland zo sauber en freundlich vonden. Vooral een onderofficier, precies een dominee vond het hier prachtig, vooral als er ook een Tröpchen Milch was.

Een half uur later kwamen weer een paar hoge mieters die nog 170 man wilden inkwartieren. Deze vlieger kon echter niet opgaan, daar alles hier vol zit. Het Deurninger klooster moet worden ontruimd.

Gistermiddag door Ootmarsumse landwacht 4 onderduikers en 1 Amerikaanse piloot ingepikt en op transport gesteld. Dirk Kip lijkt wel hartstikke gek. De hele dag rijdt hij met zijn spuit op de motor. Volgens officieel bericht is “de Rooie” weer op vrije voeten (Arts). Naar men zegt is hij in Vught losgelaten.

17 september: Groot nieuws. Geallieerde strijdkrachten landen in Holland. Het uur der bevrijding heeft geslagen. Het gebied boven de grote rivieren moet geduldig wachten. Ook zijn Tommy’s geland bij Eindhoven, Nijmegen en Arnhem. De grootste geallieerde landing vanuit de lucht.

Vanavond half acht even upstairs naar burgemeester Schimmelpenninck van der Oye verslag uitbrengen wat ik om kwart voor zeven heb gehoord.

Vanavond telefoon uit Enschede van Ida (haar zus). Het R. K. Ziekenhuis en het personeel gevorderd. Natuurlijk in 1000 angsten. Er wordt besloten haar te halen. Van de overste kan ze geen verlof krijgen.

Ida toch in veilige haven. Bericht gestuurd: “Moeder zwaar ziek. Overkomst dringend gewenst.” Gepakt en gezakt stond ze al in Oldenzaal.

Gemeente-ontvanger een poosje vastgezeten in verband met vorderen dekens. Vanmiddag weer losgelaten.

’t Surrogaat half gek. Grote uittocht en meteen grote opruiming. De NSB-vrouwen en kinderen en ouden van dagen naar Duitsland (Lingen, Neuenhaus). Ook de angst-vluchtelingen naar Thüringen…..(weer een laagvliegende Tommy). Morgen wordt het electrisch op alle gebied, behalve ziekenhuizen afgesloten.

21 september: De Waalbrug bij Nijmegen is genomen. Een grote overwinning.

Vandaag door de SS een varken uit het schot gehaald bij Aveskamp. Het werd zogenaamd gevorderd, maar achteraf blijkt het een mooie roofpartij te zijn geweest. Bij Hams achter het kanaal en nog een paar boeren hetzelfde. De Feldgendarmerie Enschede er achteraan. Niets weer gehoord.

Vanmiddag zijn de meters opgenomen. En we zitten voor het oog van de Moffen bij kaarsjes of een petroleumlampje. Maar dat is sabotage. Het licht brandt nog volop.

22 september: Voor het eerst bij een petroleumlampje. Vanavond geen mooi nieuws. De landingstroepen bij Arnhem zijn omsingeld. Gevechten van man tegen man.

23, 24, 25 en 26: (Annie geeft een uitvoerige beschrijving van de Slag om Arnhem.)

27 september: Vanmiddag meisjes gevraagd om door gezamenlijk overleg het probleem op te lossen van het “Küchenmädel”-vraagstuk. Er komen 16 meisjes op de lijst die allemaal van plan zijn om een week te gaan werken, niet voor de Mof maar voor het behoud van onze Burgervader. Hoe lang nog deze akelige tijd?

29 september: Gisteren sensatie beleefd. Reis naar Enschede gemaakt en wel per auto. Op het ziekenhuis geweest om de boel van Ida op te halen. Een stukje van de oorlog gezien. Op het ziekenhuis, dat nu een echt lazaret is, ligt het propvol gewonden. Alle gangen liggen vol. Het is een zielig gezicht. Al deze jongens. Allemaal van 18 – 25 jaar daar machteloos zien liggen. Sommigen met één been of arm, anderen het hele hoofd in verband. Vreselijk.

Vanmorgen reden Rode Kruiswagens af en aan voor de poort van het Ziekenhuis om de niet zo zwaar gewonden verder te transporteren. Er zijn Duitsers, Engelsen, Polen alles door elkaar en krijgen dezelfde behandeling.

In Hengelo ziekenhuis ontruimd voor gewonden. Verpleegsters opdracht gekregen van de bisschop om de gebouwen te verlaten. Annie Essink ook in Enschede gepakt en gezakt met een platte wagen uit Hengelo gekomen.

Oktober 1944

1 oktober: Vandaag bericht gekregen om 370 Duitsers in te kwartieren. Burgemeester moet zorgen voor schaakbord en stenen voor Luitenant Schubert die zich verveelde.

Weinig nieuws. De toestand wordt echter hoe langer hoe erger. Vooral voor de onderduikers, die worden echter geregeld van wapens voorzien.

2 oktober: Vandaag 20 jaar. Jammer, nog geen Tommy’s op de fuif, wat ik 17 september zeker verwacht had. Maar ondanks alles toch een mooie verjaardag gehad. De gasten moesten maar blijven logeren.

In Almelo vooraanstaand persoon van Vrij Nederland doodgeschoten, op de Markt gegooid en persoonsbewijs op de rug gespeld. Huis van zijn ouders vernield en zijn vrouw meegenomen.

4 oktober: Vandaag grote verhuizing. Distributie overgebracht naar Gemeentehuis in verband met brandstofbesparing.

6 oktober: Vandaag een rotdag. De familie Paus (familie Evers met bijnaam Paus) uit Vasse opgepakt. Vijf Joden en 4 onderduikers die in de aalkelder woonden. Alles zit op de kazerne en zit geboeid aan een lange ketting in de paardenstal. Eén van de jongens hebben de landwachters aangeschoten en overgebracht naar het ziekenhuis. Het was vanmorgen een vreselijk gezicht toen de onderduikers en de Joden uit de Wehrmachtswagen werden geladen onder geleiding van Herr Kip. De joden waren de familie Menko uit Almelo. Er is ook veel munitie gevonden dat door het vliegtuig was afgegooid. De mensen kon je vanavond achter de kazerne horen kermen. Waarschijnlijk krijgen ze allemaal de kogel.

Vandaag is Hengelo hevig gebombardeerd. De binnenstad brandt helemaal en volgens de telefoonjuffrouw zijn er veel doden en gewonden.

Een Duitse wagen staat voor de kazerne en zoals altijd schreeuwen ze zoals altijd en dat kun je hier horen.

8 oktober: Vanmorgen vader op de kazerne geroepen. Hier lagen de lijken van vier mannen, waaronder Maud Menko. Ze waren allen onder de neus en onder de ogen geschoten. Vandaag vier kisten gemaakt en om zes uur zijn de slachtoffers door de wagen van Veldboer naar de begraafplaats gebracht. De Burgemeester en de Dominee waren aanwezig. De familie Paus is voortvluchtig.

Het was vandaag de eerste dag van het werkoffensief bij de Moffen. Wat een dag. Vanmorgen om kwart over acht schort voor en toen op naar de school. Eerst melden en we kregen de boodschap: volgende week om half acht komen. Eerst de zogenaamde eetzaal uitgeveegd en een beetje afgestofferd. Kantoor kon niet meer. Toen naar de kok. Aardappels werden aangesleept en toen schillen met 3 à 4 soldaten, eerst voor vandaag en toen ook nog 6 emmers voor morgen. Ik heb nog nooit zoveel aardappels geschild. We hebben ze flink de gek aangestoken en op de Lustige Witwe aangestuurd. Om 10 uur kregen we een sneedje brood en een stuk vlees waar je van stond te kijken. Ondertussen gingen we iedere keer naar buiten, want het keetje stond te trillen op zijn grondvesten. (Tommy’s). Om één uur eten. Gesnipperde aardappelen en slabonen en dobbelsteentjes vlees. We moesten ons zelf bedienen en hadden een half bord vol vlees met een vingerdik vet erop. Om half drie weer aanvangen. Eerst een stapel afwassen. De keuken werd gedaan door de kok. Toen een kist vol andijvie snijden met opa en nog een andere oom. Toen een beleefd Bitte van Herr Spiesz (precies Tickert) om het kantoortje een beetje te doen. Alles eruit gegooid en toen het zaakje gedweild. Een glas melk kregen we ook nog en na nog even met meneer de officier over een jachtgeweer gepraat te hebben, zwaaiden we om goed 5 uur af. We hebben nog ontzettend gelachen om een halve gek, die volgens beweringen bang für Mädel ist. Morgen belooft het goed te worden. Een grote pot vol pudding klaargemaakt en fijne koek gebakken. De eerste dag zit er op. Morgen komen er 600 Moffen bij. De N. H. School beschlagnahmt.

15 oktober: Het gewone werk weer hervat. Gelukkig dat het afgelopen is en toch viel het nog mee. Alle dagen goed eten en met die lui kon je nog wel mee opschieten. We hebben een echte week vol sensatie beleefd. De kok was een beste vent en Peter, Clemens en nog meer van die opa’s kunnen het ook niet helpen dat het Krieg is.

De Hauptmann is bevorderd tot Ortskommandant wat in verband met de Flieger die hier overal ingekwartierd zijn, een goed ding is. (De Flieger waren Duitsers die voor de inwoners lastig en fanatiek waren). Ootmarsum is overbevolkt. Alles loopt vol parachutisten die een mes aan de broek hebben hangen en ander gespuis. Ze zijn geweldig brutaal en vorderen zomaar fietsen, brengen ze wel weer terug. Ze moeten nu eerst naar de Ortskommandant en vandaar uit krijgen ze  nu Bescheinigungen. Bij Luttikhuis gisteren 30 flessen likeur in beslag genomen door meneer met de baard (Feldwebel van de Flieger). Gisteravond hebben ze gefuifd bij Koopmans. Donderdag hadden we vijf prachtige toestellen in huis. ’s Avonds 4 opgehaald; de andere vrijdag. Weinig nieuws van de fronten.

In Holland wordt het steeds erger. Iedere keer worden jongens gegrepen die al bijna 4 jaar ondergedoken zijn.

Gisteren munitie gevonden bij Horsthuis in Tilligte. Ziet er slecht uit. Volgens geruchten Damhuis ook gegrepen. Paus (Evers) de veearts bevrijd uit de cel in Oldenzaal.

Vier meisjes moeten werken op de berg (PTT-vakantieoord) bij de Moffen.

22 oktober: Deze week van alles beleefd. Dinsdag grote fietsenrazzia. Om een uur of elf begon het. Overal in de stad liepen de oppakkers rond met grote gecamoufleerde helmen op. Er zijn ongeveer 125 fietsen genomen. Het liep storm op het stadhuis om Bescheinigungen (soort vrijstellingen) te halen dat ze dan aan de Ortskommandant moesten laten zien die er dan zijn handtekening en stempel opzette. De Flieger namen maar in beslag. De Ortskommandant gaf maar Bescheinigungen af, dat ze hun fiets terug moesten hebben.

Woensdag was fietsen vorderen in Agelo; weer veel slachtoffers. Woensdagmiddag naar de Ortskommandatur geweest om een vrijstelling voor onze anti-lek gekregen. De Ortskommandant is een heel geschikte vent. Suze en Betsie waren nu druk aan het werk. Er werd weer een dik varken koud gemaakt.

Van de fronten is er weinig nieuws, tenminste het schiet niet hard op.

Vrijdag de hele dag weer druk geweest met meisjes voor de keukens. Bij Koopmans moeten er nu ook drie komen. Truus Geerdink, Dientje Jansen en Sinie Rolink. Op de Kuiperberg Annie Silderhuis en R. Sanders voor vast. De Ortskommandant wil ook niet achterblijven en wil twee vaste hebben. Gelukkig is alles opgelost. Alles moet werken voor de Wehrmacht. Alle burgers die een paard en wagen hebben, moeten rijden voor de Moffen. Verder moet er iedere keer het nodige meubilair geleverd worden als er weer een nieuw kantoor moet komen. Bij Koopmans is het een echte bende.

21 oktober: Willy Reinders gesneuveld. (Deze nam dienst in het Duitse leger en sneuvelde aan het Oostfront). Middendeel van de kazerne gevorderd. Drie kamers van het klooster zijn door Rode Kruisafdelingen in beslag genomen.

Bij Heisterkamp de garage nu helemaal beschlagnahmt. Op de toren is nu een wacht ingesteld. Iedere 2 uur moeten er 2 anderen wacht staan. Wij hebben ook Duitsers in de werkplaats waaronder een Belg. Vanmorgen heeft er zich één een jaap in de vingers gesneden met de schaafmachine. Naar het lazaret overgebracht.

In Deventer in het ziekenhuis is het soms afschuwelijk. Volgens Hannie veel gewonden. Twee jongens van 17 jaar gestorven die tot hun dood om hun moeder riepen. Het is een verschrikkelijke wereld. Alleen nog ellende in de wereld anders niets meer.

25 oktober: Vandaag razzia op grote schaal in Oldenzaal, volgens dezelfde methode als in Enschede. Onderduikers in Ootmarsum verstoppen zich. Ze zijn bang dat de razzia’s ook in Ootmarsum worden gehouden. Voor vader en oom Antoon Ausweise gekregen door bemiddeling van de Belg.

26 oktober: Verschillende personen hebben vannacht in de bomen gezeten en in de bossen geslapen. Oom Antoon, Vos, Verhulst en nog meer van die oorlogszieke mensen liggen nog diep onder de wol.

28 oktober: Vandaag niet veel bijzonders. Rustig op de stoel in verband met ontsteking aan de knie. Henke, Oberfeldwebel bij Verhulst heeft in vertrouwen verteld dat personen in Ootmarsum in verbinding staan met het nog altijd vliegende vliegtuig. Voor 90% hebben ze de schuldigen, weten ze zeker. Dan zal Ootmarsum verwoest worden. Alarm gemaakt. Alles is nu gelukkig in orde, jongenswerk.

Gustaaf in benarde positie, noodkaarten. (Gustaaf Klaas werkte op het Distributiekantoor en trachtte de mensen, vooral onderduikers te helpen door kaarten stiekem achterover te drukken en deze dan uit te delen).

November 1944

10 november: Het is hier een complete stilstand in de strijd. ’s Nachts en overdag steeds Tommy’s. In de Damastfabriek moeten 4 meisjes aardappelen schillen. Steeds weer nieuwe moeilijkheden met de voorziening van Küchenmädel.

13 november: In Rotterdam, Amsterdam, Den Haag en Leiden zijn razzia’s geweest. Duizenden naar Duitsland gebracht. De toestanden in de grote steden zijn hopeloos. Volgens schrijven van bekenden is er groot gebrek aan water. De binnendeuren worden allemaal aan brandhout geslagen om de aardappelen gaar te krijgen. Om 7 uur gaan ze naar bed.

Vanmorgen is er hier zo’n 30 man begonnen met het maken van Splitterboxen. Dat zijn schuilplaatsen voor LKW (Lastkraftwagen). Riki Rouwers aardappel schillen in de Damastfabriek. Duitsers zijn ongerust over het lange zwijgen van Hitler.

17 november: Groot offensief op Duitsland begonnen! Over een front van 100 km vallen de geallieerden aan.

19 november: Zondag, dus niet veel berichten. Duitsers weer op appèl op het Kerkplein vanmiddag. Ament stond er weer voor te bulderen. Het is een vervelende tijd. Plezier is er voor geen cent meer. Hoeft ook niet als we maar gespaard blijven. Vanmiddag naar Hezinghe geweest. Bij Krop staan 4 kanonnetjes opgesteld.

20 november: Vandaag weer een echte dag vol sensatie. Vanmorgen om half negen stond kameraad ofwel Oberfeldwebel Caspar  al op de secretarie te bulderen als een oud kanon, omdat de secretaris die nota bene gistermorgen om 6 uur al op het  gemeentehuis was om briefjes uit te schrijven voor een 7-tal paard en wagens die naar Delden en Oldenzaal moesten, nog niet op het appèl was. Hij wünschte sofort 30 man die Deckungslöcher moesten graven op het Kerkplein. Hij is evenzo sofort naar de Ortskommandantur gestuurd waar Hintzen hem even verder ingelicht heeft. Vanmorgen 5 man Schut (puin) rijden en 15 man graven bij de Jongensschool. Er gaan geruchten dat de Flieger weggaan, maar op Moffen kan je toch niets op aan. De NSB-ers zijn weer terug.

Het offensief op Duitsland gaat goed.

Vanavond tot 7 uur gewerkt in verband met tewerkstellen van gravers. De boeren die naar Delden moesten, zijn juist (8 uur) binnengelopen.

23 november: Vanmorgen hebben de Fallschirmjäger de aftocht geblazen. Het was vanmorgen een hele bedrijvigheid. Verscheidene boeren stonden al vroeg met paard en wagen bij de pastorie (Schiltstraat). Het is een pracht opruiming.

24 november: Vandaag is het Sauberkommando ook afgezwaaid. Er komt morgen 12 man Landwachters: “Tuig”.

28 november: Vanmorgen is de electrische centrale in Hengelo door een paar Engelse jagertjes op een bom getracteerd. Het schakelhuisje staat buiten werking. Geen stroom. Het resultaat is dat we om half 5 al in het donker zitten. Daarbij kwam ook nog dat we de Splitterbox-mensen nog moeten uitbetalen, wat we met behulp van een zaklantaarn hebben klaargespeeld. We zitten nu bij een carbidlamp. Het is ontzettend lastig. Maar dan in Holland waar ze al 2 maanden in het donker zitten. Enfin, het is kwart voor acht en ik kruip er maar in.

29 november: Geen water. Het wordt nu pas mooi. Vanmorgen zijn we om een uur of acht uit bed gekropen, toen we wat konden zien. Gisteren hoorden we natuurlijk ook geen oorlogsnieuws. Vanmiddag om ongeveer 3 uur weer stroom. Volgens berichten: De Canadezen zijn bij Nijmegen de grens gepasseerd.

Vandaag een drukke dag gehad. Alle aanvragen voor Ausweisen moesten vandaag worden ingeleverd. Vanavond hebben we tot acht uur lijsten getikt. Wat zal dat nog worden?

30 november: Burgemeester en Secretaris vanmorgen naar Arbeidsbureau Oldenzaal, voorzien van Vlaamsche Kunst en Ritmeesters (sigaren). De uitslag tamelijk gunstig. Van de 160 personen zijn er 20 geschrapt. Afwachten wat de Rüstungsinspektion doet.

Churchill vandaag 70 jaar.

Vandaag rond geweest voor het Rode Kruis.

December 1944

7 december: Er is de laatste dagen niet veel bijzonders gebeurd. Gisteren St. Nicolaas, maar hij reed lang niet overal.

Vandaag heeft de secretaris de Ausweisse opgehaald uit Oldenzaal. Verscheidene uitgevallen.

We sluiten op het Gemeentehuis nu om 4 uur. Vanavond misschien voor het laatst bij lamplicht. Het wordt hopeloos. In Holland hebben ze het al 2 maanden zo. In de steden is de toestand niet meer houdbaar. De controle op melk en dergelijke dingen wordt met de dag strenger. Op 2 december is er een strenge controle geweest op de bruggen. Het eten wordt steeds erger. Het einde ligt nog lang niet in zicht. De Tommy’s brommen weer. Het gaat dag en nacht zo zonder oponthoud. Overdag, vooral gisteren bij helder weer is het een prachtig gezicht. Je went er aan. Eerst vond je het geweldig, die massa’s, maar als er nu geen zwermen gaan, is het niet noemenswaardig. De jagertjes vliegen zo rustig en sierlijk met hun witte staarten onder en over de formaties. ’s Avonds is het echt angstig. Maar overdag geweldig mooi.

10 december: Gisteren zijn verschillende Ausweise uitgereikt. Iedere week moeten er verse arbeidskrachten komen aan de Splitterboxen en graven in Engels’ Tuin. Het is 9 uur. Die Stunde für die Soldaten begint weer. Nog even een uurtje kaarten bij de buren.

12 december: De toestand is meer dan hopeloos. Ik moet maar gauw schrijven, want het carbidpitje is bijna uit. Om 12 uur vanmiddag hebben ze ons afgesloten. Bij tante zitten ze achter een oude naaimachine te trappen om licht te krijgen om zodoende niet overal tegenop te lopen. Het is nu half negen. Alles is al naar boven. Moeder en vader zijn beiden ziek. Vader moet ca. 6 weken rusten.

Het is gisteren een echte stroopoorlog geweest. Bij Moekotte was stroop in beslag genomen en dit werd op bon en bewijs op distributie verkocht. Ze stonden “en queu” voor het Gemeentehuis. De politie stond erbij om de orde te bewaren. Ze kregen één pond stroop en stonden er uren voor te wachten. Om kwart voor één stonden ze er al weer en S. wou zelfs mevrouw van de Burgemeester niet doorlaten en maakte de opmerking: “Ie könt net zo good wachtn as wie.” Een heel stel is nog teleurgesteld daar alles uitverkocht was.

Ik moet voor vanavond maar eindigen, want Bennie kan niet veel licht meer fabriceren daar het carbid op is. We moeten ook zuinig zijn als we met Kerstmis nog licht willen hebben.

Zieke ouders

Annie’s moeder Hendrika Sleiderink was zwaar astmatisch en lag heel veel op bed. Ze werd verzorgd door haar dochter Lies. Haar vader was een maagpatient. Hij wilde niet geopereerd worden, maar moest wel ieder keer voor een rustperiode in bed. Haar moeder stierf in 1951, 24 december – en haar vader in 1963 – 4 januari.

26 december: Tweede Kerstdag. Ondanks de Kerstdagen bombarderen ze maar door. Het weer is gelukkig stukken beter. Het vriest zo hard dat we vanmiddag naar het ijs geweest zijn. Fijn gereden.

28 december: Bastogne en Echternach heroverd. Ardennenoffensief.

29 december: Niet veel nieuws. We hebben vanmiddag ons biggetje ook gekregen. Het woog 10 kg. Het is prachtig ijsweer. Vanavond tot half acht geschaatst in de Mondenschein.

31 december: Vanavond Oudejaarsavond. Een fijn konijn in de pot gehad. Ondanks alles toch nog Nieuwjaarskoekjes. Om 5 minuten over 12 spreekt Adolf Hitler. Na de aanslag had hij niet meer gesproken.